وسایل مورد نیاز برای نقاشی روی سرامیک

ابزار و تجهیزات فنی مورد نیاز کارگاه‌های سفالگری و سرامیک‌سازی را می‌توان به سه گروه به شرح زیر تقسیم کرد:

– وسایل و تجهیزات آماده‌سازی مواد اولیه

– وسایل، ابزار و تجهیزات مورد نیاز شکل‌دهی بدنه و تولید محصول

– وسایل و تجهیزات مورد لزوم جهت پخت فرآورده‌های سفالی و سرامیکی

وسایل و تجهیزات مورد نیاز برای آماده‌سازی مواد اولیه

این وسایل به 5 دسته زیر تقسیم بندی می‌شوند:

الف) «سنگ‌شکن» (Cernsher)

سنگ نطنز که خود انواع و اقسام گوناگونی مانند «سنگ‌شکن‌های فکی»، «سنگ‌شکن‌های غلتکی» و «سنگ‌شکن‌های چرخشی» دارد، کار خرد‌‌ کردن سنگ‌ها را انجام می‌دهد.

ب- آسیاب (آسیا)ها

ج- «همزن» (Blunger) 

همزن‌ها، مخازنی به شکل استوانه یا کثیرالاضلاع با پروانه‌هایی برای هم‌ زدن مواد هستند.

در این نوع دستگاه‌ها که در برخی از کارگاه‌های سرامیک‌سازی وجود دارد، مواد اولیه به همراه آب – درحد مورد نیاز – وارد دستگاه می‌شود و پس از انجام کار همزنی توسط پروانه‌ها به صورت دوغاب یکنواخت خارج می‌شود.

د- آهن‌رباها 

کار جداساختن ناخالصی‌ها از مواد اولیه سرامیکی توسط آهن‌رباها انجام می‌شود. لذا در مسیر حرکت و عبور مواد اولیه، آهن‌رباهایی قرار می‌دهند تا ناخالصی‌ها گرفته شود.

ه- الک‌ها

کار الک – که بی شباهت به الک‌های معمولی نیست – جداسازی ذرات درشت از مواد اولیه دیگر است تا حتی‌المقدور مواد اولیه‌ای با ذرات یکنواخت برای کار تولید در اختیار باشد.

و- «پالایه فشاری» (Filter Press)

برای خارج‌ کردن آب اضافی از دوغاب سرامیک و تهیه خمیر بدنه از آن از دستگاهی به نام «فیلتر پرس» استفاده می‌شود و ساده‌ترین روش تبدیل دوغاب به خمیرگل بدنه، استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای است. بدیهی است با اضافه کردن تعداد کیسه‌ها، عمل آب‌زدایی با سرعت بیشتری انجام می‌شود، به طور معمول از زمان تهیه دوغاب تا موقع تبدیل آن به خمیر بدنه حدود ۱۲ تا ۱۴ ساعت طول می‌کشد و در کارگاه‌های مجهز سفال و سرامیک که به طور معمول تولید در مقیاس و حجم بالایی انجام می‌شود، حداقل یک دستگاه فیلتر پرس پیش‌بینی و تعبیه شده است تا مواد اولیه مورد نیاز به موقع تأمین و در اختیار باشد. گفتنی است کار تهیه گل و خارج شدن آب اضافی در کارگاه‌های کوچک و سنتی سفالگری، به شکل سنتی و یا پیش‌بینی حوضچه‌های تهیه گل انجام می‌شود.

ز- ورز دهنده‌ها (Extrude)

دستگاهی است که از لحاظ شکل ساختمانی شباهت به چرخ‌گوشت دارد با این تفاوت که در آن محفظه خلأ پیش‌بینی شده است و کار آن یکنواخت کردن و هواگیری نسبی خمیرگل است ضمن آن‌که با متراکم ساختن بیشتر خمیرگل خاصیت شکل‌پذیری آن را افزایش می‌دهد. گفتنی است که ورز دهنده‌ها برای دو منظور مورد استفاده قرار می‌گیرند:

۱- برای شکل‌دادن بعضی از محصولات مانند شکل‌دادن به انواع آجرها و لوله‌های فاضلاب که به این نوع »اکسترودر» می‌گویند.

2- برای شکل‌دادن، هواگیری گل و ایجاد کیفیت مناسب در آن که به این نوع از ورز دهنده‌ها »پاگمیل»  می‌گویند.

در کارگاه‌های کوچک و انفرادی که دستگاه‌های ورز دهنده موجود نیست، کار ورز دادن گل و خروج هوا از آن به وسیله دست و پای صنعتگر انجام می‌شود.

ابزار، وسایل و ماشین‌آلات برای شکل‌دهی بدنه و تولید محصول

برای معرفی این وسایل می‌توان به 9 گروه زیر اشاره کرد:

الف- چرخ سفالگری

چرخ سفالگری که عمده‌ترین وسیله کار در کارگاه‌های سفالگری سنتی کشورمان است ساختمان ساده‌ای دارد و از یک میز و نیمکت متصل به هم تشکیل شده است. روی میز صفحه گردی قرار دارد و این صفحه، به وسیله محوری عمودی به صفحه گرد بزرگ‌تری در زیر میز متصل شده است. این دو صفحه هر دو به حالت افقی و به موازات هم قرار دارد.

عمل صفحه زیرین طوری است که وقتی سفالگر پشت میز می‌نشیند، پایش روی صفحه زیرین قرار گرفته و با حرکت پا، آن را به چرخش در می‌آورد. با این چرخش – از طریق محور عمودی – صفحه روی میز را که چانه روی آن قرار گرفته است به چرخش در می‌آورد. در برخی از کارگاه‌های سفالگری با نصب الکتروموتور، دیگر نیازی به حرکت پا برای به چرخش در آوردن صفحه زیرین و انتقال حرکت به این طریق نیست و در واقع چرخش سر چرخ به وسیله موتور الکتریکی انجام می‌شود.

در سال‌های اخیر استفاده از چرخ‌های برقی سفالگری که فضای کمتری را اشغال می‌کند و دارای دنده‌هایی برای حرکت‌های کند و تند دستگاه است نیز معمول شده است.

با این حال استادان سفالگر، فراگیری هنر سفالگری با استفاده از چرخ‌‌‌های سنتی سفالگری که با حرکت پا کار می‌کنند را جهت کسب مهارت و توانایی بیشتر در زمینه ساخت سفال و شکل‌دهی بدنه‌های مدور ضروری می‌دانند.

ب – دستگاه «جیگر» و دستگاه «جولی» 

برای ساخت و تولید تعداد زیادی قطعه یا ظرف هم‌سان و هم‌اندازه از دستگاه‌هایی به نام جیگر و جولی استفاده می‌کنند. دستگاه جیگر، عبارت است از چرخی که برای شکل‌دادن قطعات بر روی قالب گچی محدب ، طراحی شده است. بدین منظور قالب گچی به شکل محصول محدبی که ساخت آن به مقدار زیاد مد‌نظر است – مثلأ بشقاب – ساخته می‌شود و بر روی آن نصب می‌شود. روش کار به این صورت است که یک تیغه شکل‌دهنده، خمیر را که بر روی قالب گچی در حال چرخش قرار دارد، شکل می‌دهد. بعد از انجام این عمل، تیغه از روی قالب بلند می‌شود و اضافه خمیر دور قالب بریده می‌شود.

جولی، عبارت است از چرخی که برای شکل‌دادن قطعات و اشیاء و محصولات بر روی قالب گچی مقعر، طراحی شده است. مثلأ اگر ساختن تعداد زیادی کاسه یا فنجان در اندازه معینی مد‌نظر باشد، از دستگاه جولی استفاده می‌شود. گفتنی است که روش کار دستگاه جولی نیز عینأ شبیه به دستگاه جیگر است. بدیهی است پس از شکل‌گیری بدنه‌ها در هر دستگاه – به گونه‌ای که شرح آن گذشت – بدنه‌ها باید برای گرفتن آب اضافی به خشک‌کن، فرستاده شود و در نهایت نیز پس از انجام عملیات تکمیلی و تزیینی کار پخت بر روی آن‌ها انجام پذیرد.

دستگاه‌های جیگر و جولی می‌تواند با نیروی محرکه انسانی یا برق کار کند. گفتنی است که در حال حاضر و در بسیاری از کارخانجات و کارگاه‌های بزرگ سرامیک‌سازی که به صورت سری‌سازی کار تولید ظروف محدب شکل و مقعر شکل را در دستور کار تولید دارند از «ماشین

رولر» – که کار آن بر مبنای دستگاه‌های جیگر و جولی تنظیم شده است -، استفاده می‌کنند و دستگاه مذکور تمام مراحل کار را به طور اتوماتیک انجام می‌دهد. قابل ذکر است که به اعتقاد اکثر صاحب‌نظران تولیدات ساده و یکنواخت که به وسیله دستگاه‌های جیگر، جولی و یا ماشین رولر، انجام می‌شود فاقد ارزش‌های هنری و خارج از محدوده صنایع‌دستی و هنرهای صناعی است.

دستگاهی است که کار ریختن دوغاب ریخته‌گری آماده شده را به داخل قالب‌های گچی انجام می‌دهد. گفتنی است آب دوغاب به وسیله قالب گچی، گرفته می‌شود تا تنها جداره نازکی بر دیواره قالب بر جای ماند. بدیهی است که بعد از این مرحله دوغاب اضافی خارج می‌شود و پس از گذشت مدت زمان لازم و اطمینان از استحکام جداره تشکیل شده، بدنه از قالب خارج می‌شود تا مراحل بعدی یعنی خشک کردن، کارهای تکمیلی و تزیینی و سرانجام پخت بر روی آن انجام پذیرد.

د- دستگاه پرس

کار دستگاه پرس که دارای انواع مختلفی – نظیر پرس هیدرولیکی، پرس مکانیکی و پرس بادی – است، شکل‌دادن خمیر یا پودر مرطوب با دانه‌بندی ریز و یکنواخت به وسیلهٔ فشار در دو قالب فلزی است. از این دستگاه بیشتر برای ساخت کاشی استفاده می‌کنند.

ه- ابزار تراش‌دهنده

در کارگاه‌های سفال‌سازی سنتی کشورمان از تیغه‌ای فلزی و ضد زنگ تیزی به نام «ماله» برای تراش و پرداخت قسمت‌های اضافی بدنه خام استفاده می‌کنند. گفتنی است که در کارگاه‌ها و کارخانجات بزرگ تولید سفال و سرامیک، ابزارهای تراش‌دهنده متعدد و متنوع و در اشکال مختلفی بوده و در عمل هم می‌توانند نحوه استفاده متفاوتی داشته باشند ولی در نهایت کار همه این نوع ابزار تراش و پرداخت بدنه خام است.

و- ابزارهای برداشت گل و کنده‌کاری روی بدنه

ابزارهایی با مفتول فلزی ضدزنگ و دسته‌های چوبی، پلاستیکی یا فلزی است که از آن‌ها برای کنده‌کاری و برداشت گل و در نهایت تزیین روی بدنه سفال یا سرامیک استفاده می‌کنند. و به تناسب حجم فعالیت کارگاه و نوع کارگاه و نوع کارهای تزیینی ممکن است دارای انواع و اقسام متفاوتی هم باشند.

ر- ابزارهای شکل‌دهنده

ابزارهای ساده‌ای است از جنس چوب، فلز یا فیبر و … که به اشکال مختلف ساخته شده‌اند و برای شکل‌دادن خمیرگل و بدنه خام – عموماً برای مقعر و محدب‌کردن بدنه – از آن‌ها استفاده می‌شود.

ز ـ قالب

وسیله‌ای است برای شکل‌دادن به روش ریخته‌گری (=دوغابی) و یا پرس خمیر در قالب که ممکن است از جنس گچ یا چوب باشد و با بهره‌گیری از آن می‌توان از یک طرح ظرف یا طرح هر محصولی به تعداد زیاد تکثیر کرد.

ح- سایر ابزار و وسایل کار مورد نیاز

در هر کارگاه سفالگری و سرامیک‌سازی، ابزارهای دیگری نظیر وردنه، قلم‌مو، کاردک، لیسه، فرچه، کاسه، سطل، پیستوله و… نیز وجود دارد که از آن‌ها طی مراحل ساخت، تکمیل و تزیین محصولات سفالی و سرامیکی استفاده می‌شود که در واقع ابزار جانبی یا سایر وسایل کار را تشکیل می‌دهند.

گفتنی است آثار و تولیداتی که با جیگر، جولی، قالب و… تولید می‌شود در صورتی در زمره آثار صنایع‌دستی و در محدودهٔ هنرهای صناعی قرار می‌گیرد که بر روی آن عملیات تکمیلی و تزیینی که به نوعی نشانگر ذوق و خلاقیت هنری باشد صورت پذیرد. در غیر این صورت تولیدات سفالی و سرامیکی – به جز آن گروه که با چرخ سفالگری تولید می‌شود – کارخانه ای، ماشینی و به هرحال غیر صنایع‌دستی محساکثر افراد عاشق بازی کردن با خاک و گل رس هستند. با این وجود، بسیاری از افراد دیگر به دنبال یاد گرفتن تکنیک‌های نه چندان دشوار و زمان بر نقاشی روی سفال یا نقاشی روی سرامیک هستند. ما در این مقاله، ۱۳ تکنیک برتر و کاربردی نقاشی روی سفال و سرامیک را به شما معرفی خواهیم کرد.

۱.نقاشی روی سفال و سرامیک با لعاب مخصوص

لعاب زیرین یا آستر از جمله لعاب‌های معمولی است که اکثر هنرمندان آن‌ها را انتخاب می کنند. رنگ‌های خاصی وجود دارند که اگر سه بار از آن‌ها استفاده شود، درخشان و براق خواهند بود. به این نوع رنگ‌ها، لعاب مخصوص گفته می‌شود.

لعاب‌های مخصوص نوعی از رنگ زیرین یا آستر هستند که در دماهای بسیار بالا به صورت طبیعی تغییر می‌کنند و رنگ خاصی را به وجود می‌آورند. این رنگ‌ها هم به صورت براق و هم به صورت مات وجود دارند و جلوه‌ای کاملاً متفاوتی به سفال می‌دهند.

استفاده از لعاب برای نقاشی روی سرامیک یا سفال نیز در زمان‌های گذشته رایج بوده است. یکی از مشکلات استفاده از لعاب برای نقاشی روی سفال و سرامیک این است که احتمال ریختن یا ذوب شدن لعاب در دمای بالای کوره بسیار زیاد است. این مشکل موجب از بین رفتن طرح مورد نظر و نامشخص شدن آن در لبه‌ها می‌شود.

۲.رنگ‌آمیزی با استفاده از توری

استفاده از توری یک روش بسیار سرگرم‌کننده و لذت‌بخش برای نقاشی روی سفال یا سرامیک است. در این روش، هنرمند سفال یا سرامیک را به هر رنگی که می‌خواهد، نقاشی می‌کند. زمانی که سفال مرطوب است، نوعی توری با الگوی مورد نظر را بر روی آن قرار می‌دهد و سپس، بر روی این توری رنگ آمیزی را شروع می‌کند. به همین سادگی!

۳.نقاشی روی سرامیک با استفاده از حباب

این تکنیک نقاشی روی سفال یا سرامیک شاید به نظر کمی عجیب برسد اما تنها کاری که لازم است انجام شود، ریختن کمی رنگ، آب و مایع ظرف‌شویی در یک کاسه و مخلوط کردن آن‌ها است. با استفاده از یک نی درون کاسه فوت می‌کنند. شبیه به همان کاری که در دوران کودکی انجام می‌دادیم. زمانی که به بالای کاسه رسید، کاسه را به سمت سفال یا سرامیک کج و اجازه می‌دهند تا حباب‌ها به صورت کاملاً طبیعی بر روی آن قرار گیرند.

به این طریق، رنگ حباب‌ها به صورت طبیعی بر روی سفال باقی خواهد ماند. این کار را با رنگ‌های دیگر نیز انجام می‌دهند تا سفال یا سرامیک نهایی ترکیبی از چند رنگ زیبا شود. استفاده از حباب برای نقاشی سفال یا سرامیک یک ایده خلاقانه و در عین حال بسیار ساده است.

۴.رنگ‌آمیزی با تکنیک ماندالا

طرح ماندالا از جمله محبوب‌ترین تکنیک‌های نقاشی روی سفال و سرامیک محسوب می‌شود. این تکنیک نقاشی در حال حاضر یکی از پرتکرارترین ایده‌های نقاشی است و در عین حال پیچیدگی زیادی هم ندارد. طرح ماندالا شامل تعداد زیادی خال خال ریز بر روی سفال یا سرامیک است که در کنار هم اشکال و الگوهای زیبایی را به وجود می‌آورند.

سخت‌ترین بخش در تکنیک ماندالا، یافتن تقارن است. برای این کار، طرح مورد نظر را ابتدا با استفاده از مداد شماره دو معمولی بر روی ظروف می‌کشند. نکته قابل توجه این است که اثر مداد شماره دو در دمای کوره از بین می‌رود و هیچ کسی متوجه طرح اولیه سفال یا سرامیک نخواهد شد.

۵.تکنیک نقاشی فلوید آرت یا آبستره رزینی

در این تکنیک نقاشی، شما به چند رنگ نیاز است. معمولاً توصیه می‌شود که حدود ۳ تا ۴ رنگ انتخاب شود. هر یک از رنگ‌ها را در کاسه جداگانه با آب در نسبت ۱ به ۱ مخلوط می‌کنند. آن‌ها را هم زده و به آرامی در یک کاسه بزرگ‌تر بر روی یکدیگر می‌ریزند.

دیگر نیازی به هم زدن نیست. مخلوط رنگ به دست آمده را به هر شکلی که می‌خواهند بر روی سرامیک یا سفال می‌ریزند. طرح روی سفال یا سرامیک بستگی به نوع حرکت دست دارد. سپس، ظرف را در جهت‌های مختلف حرکت می‌دهند تا تمام قسمت‌های آن رنگ بگیرد. رنگ‌ها به آرامی بر روی یکدیگر حرکت می‌کنند و لایه‌های رنگی زیبایی را تشکیل می‌دهند. اگر کناره‌ها یا قسمت پایین سفال کمی کثیف شود، با اسفنج خیس آن قسمت را تمیز می‌کنند. ظروفی که با تکنیک فلوید آرت نقاشی شود، یک اثر هنری فوق‌العاده خواهد بود.

۶.نقاشی روی سفال به روش رنگ پاشی

برای استفاده از روش رنگ پاشی در نقاشی روی سفال یا سرامیک، رنگ دلخواه را در یک کاسه می‌ریزند. از یک مسواک یا قلمو استفاده و ظروف را رنگ می‌کنند. با این تکنیک نقاشی و رنگ آمیزی زیبایی روی ظروف سفالی یا سرامیکی ایجاد می‌شود. برای خلق طرح‌های زیبا، برخی از قسمت‌های سفال را چسب می‌زنند تا در نهایت سفید باقی بمانند و تضاد زیبایی با رنگ سایر قسمت‌ها به وجود بیاید. بسیاری از طرح‌های مدرن و زیبا به همین طریق خلق می‌شوند.

۷.نقاشی با استفاده از توری ابریشمی

توری ابریشمی، نوع جدیدی از شابلون است. نقاشی روی سفال یا سرامیک با استفاده از توری ابریشمی شبیه به نقاشی روی تیشرت است. برای این کار، ابتدا یک رنگ دلخواه (معمولاً رنگ سیاه توصیه می‌شود) را با حلال پودری مخلوط می‌کنند تا رنگ کمی غلیظ شود. توسط انگشت دست ترکیب رنگی را بر روی سطح توری ابریشمی می‌پاشند تا زمانی که کل تصویر پوشیده از رنگ شود. با برداشتن توری ابریشمی یک تصویر فوق‌العاده روی سفال یا سرامیک به وجود آمده است.

۸.نقاشی با استفاده از نوار چسب

این تکنیک نقاشی مانند نقاشی دیوار یک اتاق و تقسیم‌بندی قالب‌ریزی است. نوار چسب رنگ زنی را به صورت دلخواه بر روی سفال یا سرامیک می‌چسبانند. هر قسمت را با رنگ دلخواهتان رنگ آمیزی می‌کنند. در پایان، نوار چسب‌ها را برمی‌دارند. با استفاده از این روش، یک طرح مدرن، زیبا و شیک به دست خواهد آمد.

۹.نقاشی روی سفال یا سرامیک با استفاده از کاغذ رسم

برای ایجاد یک نماد و تصویر خاص برای نقاشی روی ، استفاده از کاغذ رسم بهترین گزینه است. این طرح‌ها را می‌توان بر روی کاغذ رسم و سپس به سفال یا سرامیک منتقل کرد. پس از انتقال طرح مورد نظر باید قسمت‌های مشخصی را رنگ آمیزی کنند.

۱۰.رنگ‌آمیزی با استفاده از اسفنج

استفاده از اسفنج برای نقاشی روی سفال و سرامیک یک ایده عالی است، البته بهتر است برای ظروفی که دارای لبه هستند از این تکنیک استفاده شود. در این روش، هنرمند ابتدا ظروف سفال یا سرامیک مورد نظر را با رنگ دلخواه نقاشی می‌کند. سپس، رنگ را به کمک یک اسفنج پاک، تا طرح و الگوهای زیبایی به وجود آید. علاوه‌براین، به کمک یک اسفنج چند رنگ مختلف را با هم ترکیب و طرحی شبیه به کهکشان بر روی سفال یا سرامیک ایجاد می‌کند.

۱۱.نقاشی زیر لعاب

با استفاده از این تکنیک می‌توان چیزی شبیه به نقاشی با آبرنگ روی سفال یا سرامیک ایجاد کرد. رنگ‌های زیر لعاب در عین رقیق بودن دارای مواد رنگی کافی نیز هستند تا محو شدگی و کمرنگ شدن را به حداقل برسانند. برای بهتر دیده شدن رنگ‌های آکریلیک هنگام نقاشی روی سفال از رنگ زیر لعاب مایع استفاده می‌کنند و روی یک سبک نقاشی سنگین‌تر که در آن مقدار بیشتری رنگ بر روی سطح باقی می‌ماند، کار می‌کنند. اگر از زیر لعاب‌های مایع استفاده شود بهتر است چند لایه روی هم از این زیر لعاب‌ها استفاده نمایند. حداقل از سه لایه رنگ روی سطح سفال یا سرامیک استفاده می‌شود.

۱۲.نقاشی آکریلیک

در صورتی که ظروف سفال یا سرامیک جنبه تزئینی دارند، دیگر نیازی نیست از مواد سرامیکی برای نقاشی استفاده شود. می‌توان روش‌های سنتی دیگری را برای نقاشی روی سفال یا سرامیک به کار برد. اما به این نکته توجه داشته باشید که سفال یا سرامیکی که با مواد غیر سرامیکی نقاشی می‌شود، در صورت خیس شدن یا استفاده دائمی در خارج از خانه و محیط باز ممکن است پوسته پوسته شوند. آکریلیک یکی از پرکاربردترین مواد غیر سرامیکی است که برای نقاشی روی سفال یا نقاشی روی سرامیک به کار می رود.

سخن پایانی

ما در این مطلب ۱۲ تکنیک کاربردی برای زیباسازی هر چه بیشتر سفال و سرامیک بیان کردیم و امیدواریم مطالعه این مطلب برای شما سودمند و کاربردی باشد. هدف کلی ما در این مطلب این بود که شما با تکنیک‌های نقاشی سنگ نطنز آشنا شوید.

اگر شما نیز جز علاقه مندان به نقاشی روی سفال و نقاشی روی سرامیک هستید بهتر است سایر مقالات ما را نیز مطالعه نمایید. مثل و به شما در این زمینه کمک می‌کنند.

وب می‌شود.