فصل دوم؛ اپیزود هشتم
باور به چشم زخم، یکی از قدیمی‌ترین اعتقادات بشری، در فرهنگ‌های مختلف به اشکال گوناگون دیده می‌شود.
باور به چشم زخم، یکی از قدیمی‌ترین اعتقادات بشری، در فرهنگ‌های مختلف به اشکال گوناگون دیده می‌شود. از طلسم‌های محافظتی گرفته تا روش‌های خنثی‌سازی اثرات آن، مردم همواره به دنبال راهی برای مقابله با این نیروی نادیدنی بوده‌اند. اما آیا واقعاً چشم زخم وجود دارد؟ یا این تنها یک توجیه برای رویدادهای ناگوار و غیرمنتظره است؟
تعریف چشم زخم
چشم زخم به اعتقاد بسیاری از مردم، نگاهی خاص است که می‌تواند تأثیرات منفی روی انسان، حیوان، اشیا یا حتی طبیعت بگذارد. این اثرات شامل بدشانسی، بیماری، سستی و حتی مرگ می‌شود. افراد اغلب زمانی مورد چشم زخم قرار می‌گیرند که مورد حسادت یا توجه زیاد قرار بگیرند. گفته می‌شود که علائم آن شامل از دست دادن اشتها، خستگی شدید، سکسکه، تهوع و حتی پژمردگی گیاهان است.
ریشه‌های تاریخی و فرهنگی
باور به چشم زخم در سراسر جهان دیده می‌شود، اما در همه فرهنگ‌ها به یک میزان گسترش ندارد. پژوهش‌های قوم‌شناسی نشان داده‌اند که تقریباً ۳۶ درصد از فرهنگ‌های جهان به چشم زخم باور دارند. در متون یونان و روم باستان، اشاره‌های زیادی به این پدیده شده است. این باور، ریشه در تفکر جادویی دارد که در گذشته، به عنوان توجیهی برای رخدادهای نامطلوب مورد استفاده قرار می‌گرفت. قبل از کشف نظریه‌های علمی درباره بیماری‌ها و شرایط محیطی، مردم برای توضیح اتفاقات ناگواری که علت مشخصی نداشتند، به چشم زخم و سایر طلسم‌ها متوسل می‌شدند.
جایگاه چشم در فرهنگ‌های مختلف
چشم، در بسیاری از فرهنگ‌ها نمادی اسرارآمیز محسوب می‌شود. برخی معتقدند که چشم، دریچه‌ای به روح انسان است و از همین رو، تغییرات در نگاه فرد می‌تواند دروغ‌گویی یا نیت‌های پنهانی او را آشکار کند. در فرهنگ‌های گوناگون، نگاه مستقیم گاهی به عنوان نشانه علاقه و گاهی به عنوان تهدید تلقی می‌شود. در برخی فرهنگ‌ها، کسانی که رنگ چشمانشان متفاوت است، به چشم زدن متهم می‌شوند. برای مثال، در ایران گفته می‌شود که افراد با چشمان روشن بیشتر مستعد چشم زدن دیگران هستند. در یونان باستان نیز باورهایی مشابه وجود داشته است.
روش‌های مقابله با چشم زخم
فرهنگ‌های مختلف راه‌های متعددی برای محافظت از چشم زخم ارائه داده‌اند. در برخی مناطق، از طلسم‌ها و بلاگردان‌ها استفاده می‌شود. برای مثال:
- نظر قربانی: سنگ فیروزه‌ای که به شکل چشم طراحی شده و در ایران، ترکیه و افغانستان برای مقابله با چشم زخم استفاده می‌شود.
- آبیتینی (abitini): کیسه‌ای کوچک که در ایتالیا در لباس کودکان دوخته می‌شود و شامل پارچه قرمز، فیگور قدیس، شاخ طلایی، یا تکه‌ای آهن است.
- آزاباچه (azabache): طلسمی در آمریکای لاتین برای مقابله با “مل د اوجو” یا چشم بد.
- سیر: در برخی کشورهای اروپایی، گردنبندی از سیر برای دور نگه داشتن چشم زخم استفاده می‌شود.
تأثیرات اجتماعی و روانی
در حالی که برخی باورهای خرافی ممکن است بی‌ضرر باشند، برخی دیگر می‌توانند پیامدهای جدی داشته باشند. افراد معتقد به چشم زخم ممکن است به شمن‌ها، جادوگران یا دعا‌نویسان مراجعه کنند که این امر، آن‌ها را در معرض سوءاستفاده و کلاه‌برداری قرار می‌دهد. همچنین، در طول تاریخ، بسیاری از افراد به اتهام چشم زدن تحت تعقیب قرار گرفته‌اند و حتی جان خود را از دست داده‌اند. این باور، گاهی به ایجاد احساس انتقام و درگیری‌های اجتماعی منجر شده است.
نتیجه‌گیری
باور به چشم زخم، هرچند از نظر علمی تأیید نشده، همچنان در بسیاری از فرهنگ‌ها زنده است. این اعتقاد، مانند سایر خرافات، ریشه در تلاش انسان برای یافتن توضیحی برای وقایع غیرقابل درک دارد. گرچه امروزه علم می‌تواند بسیاری از این پدیده‌ها را توضیح دهد، اما چشم زخم و باورهای مرتبط با آن همچنان بخشی از فرهنگ‌های مختلف باقی مانده‌اند. مهم است که ضمن احترام به این باورها، از خطرات و پیامدهای احتمالی آن‌ها نیز آگاه باشیم.
عوامل تولید
گوینده: یوسف نجفی
تدوین: حسن روحی
هماهنگی تولید: حانیه محبی‌زاده
تهیه‌کننده و کارگردان: یاسر نظیفی گیلوان
گروه محتوا و رسانه نو در خبرگزاری دانشگاه آزاد (آنا)
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
