جلوه‌های ماه رمضان در فرهنگ عامه – خبرگزاری آنلاین | اخبار ایران و جهان
عباس قنبری عدیوی در گفت‌وگو با خبرنگار آنلاین با تبریک حلول ماه مبارک رمضان و با اشاره به اینکه این ماه شریف در بین مسلمانان و در فرهنگ عامه جایگاه ویژه‌ای دارد، اظهار کرد: ماه رمضان بهار قرآن و ماه روزه‌داری است و از دیرباز، مردم از پیش از ماه رمضان هم جسم و روح و هم خانه و کاشانه خودشان را برای ورود به این ماه و انجام طاعات و عبادات آماده می‌کردند.
رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه چهارمحال و بختیاری با ذکر اینکه مردم از قبل از ماه مبارک تمهیدات و مقدمات این ماه مثلاً تهیه آذوقه را انجام می‌دهند، ادامه داد: روزه داران در طی این ۳۰ روز خود و خانواده و حتی کودکان را تشویق به روزه‌داری می‌کنند. به یاد دارم در کودکی بزرگ‌ترها به ما می‌گفتند اگر سه روز نوزدهم، بیستم و بیست و یکم را روزه بگیریم، گویی همه ماه را روزه داریم. مصادف بودن این سه روز با لیالی قدر و ضربت خوردن و شهادت امیرالمؤمنین (ع) گویای باور اجتماعی مردم به این موضوعات بوده است.
آئین مرحبا خوانی ماه رمضان
قنبری با تصریح اینکه رمضان از دیرباز با فرهنگ مردم عجین شده و خاستگاه آئین‌ها و آداب و رسوم متعددی در میان مردم شده است، توضیح داد: از جمله این آئین‌ها، سلام دادن به ماه مبارک رمضان بود که امروزه به علت گسترش رسانه‌های جمعی و فضای مجازی کمرنگ شده است.
نویسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه ادامه داد: در گذشته که امکانات برق و رادیو و تلویزیون نبود مردم در بدو ماه مبارک در حیاط خانه‌ها یا در پشت بام‌ها یا مأذنه مساجد به مرحبا خوانی و آفرین خوانی که سلام به ماه مبارک بود، می‌پرداختند. این سلام‌ها بسیار پرمفهوم بود و در درون خود دعاها و مناجات‌های نغری داشت.
قنبری با تصریح اینکه هر کسی به میزان سواد خود به مرحباخوانی می‌پرداخت، اضافه کرد: برخی‌ها به زبان فارسی و برخی‌ها عربی و برخی‌ها نیز حتی به گویش‌های محلی به مرحبا خوانی می‌پرداختند، آغاز ماه میهمانی خدا را گرامی می‌داشتند و مردم را برای سحری بیدار می‌کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان با تصریح اینکه این سنت‌ها امروزه با تغییر سبک زندگی رنگ باخته‌اند، بیان کرد: مثلاً در گذشته رسم دیوارکوبی در سحرهای ماه رمضان در برخی مناطق ایران رایج بود که همسایه‌ها همدیگر را با کوبیدن دیوارهای منازل مجاور برای سحری بیدار می‌کردند. طبیعی است که امروزه با گسترش امکانات و ابزارها در زندگی، این دست سنت‌ها دیگر در زندگی روزمره مردم موضوعیت و رواج نداشته باشد. اگرچه شاید هنوز هم بین مردمان برخی مناطق مرسوم باشد.
قنبری تصریح کرد: رمضان ماه نزول قرآن کریم است و از دیرباز برپایی ختم‌های قرآن در این ماه با فرهنگ عامه عجین شده است، روزه داران از گذشته‌های دور در این ماه نذر ختم قرآن می‌گیرند و به تلاوت روزانه می‌پردازند که امروزه نیز این سنت پسندیده همچنان پابرجاست. برپایی نشست‌ها و مجالس عمومی در منازل و مساجد و کوچه و محلات زیر چهل قرآن‌ها از دیگر آداب و رسوم در ایام ماه رمضان بوده که همچنان رواج دارد. در این مجالس غالباً سفره‌های ساده افطاری پهن می‌شود و صاحبان مجالس از ثواب اطعام روزه داران بهره‌مند می‌شوند.
رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: برخی مؤمنان نیز این مجالس و محافل را در ایام خاص ماه مبارک همچون ولادت کریم اهل بیت (ع) امام حسن مجتبی (ع) یا ایام ضربت خوردن امام علی (ع) یا از روز ۲۷ ماه مبارک برپا می‌کنند و ختم قرآن یا ختم انعام، قرائت دعا و مناجات و نیز توزیع نذری دارند.
وی پوشیدن پیراهن مراد را از دیگر آئین‌های کهن ماه رمضان برشمرد و گفت: در روز ۲۷ رمضان بانوان پارچه‌ای را به مسجد برده و در آنجا برش و کوک می‌زدند که نذر می‌کردند فرد حاجتمند این لباس را تا زمان برآورده شدن حاجت مورد نظر بر تن داشته باشد. البته تهیه پارچه و زمان و شیوه دوخت و … دستورات خاصی داشت که باید طبق آن عمل می‌شد.
سنت‌های پابرجای ماه رمضان
قنبری با تصریح اینکه جدا کردن زکات فطریه با نیت پرداخت به نیازمندان جامعه از دیگر رسوم دیرینه رمضان در فرهنگ عامه است، افزود: این فتوای دینی با فرهنگ عامه عجین شده و یک رسم پابرجا به شمار می‌رود که امروزه با مشارکت برخی نهادهای خدماتی این مهم انجام می‌گیرد و فطریه‌های روزه داران به دست نیازمندان می‌رسد.
این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه رمضان در فرهنگ عامه آمیخته با مضامین والایی همچون همگرایی و همدلی، رأفت، صداقت و پاکی و ارتباط ویژه با خداست، توضیح داد: توجه به همسایگان، خالص شدن نیت‌ها برای انجام امور خیر و … از جمله کارکردهای ماه مبارک است که با فرهنگ مردم آمیخته است.
قنبری با تصریح اینکه فضای معنوی در ماه مبارک رمضان تقویت می‌شود، افزود: در این ماه، افراد جامعه بیشتر هوای هم را داشته و نسبت به هم گذشت دارند، بیشتر به فکر همنوعان هستند و یک نشاط معنوی خوب در چهره جامعه ایجاد می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان تصریح کرد: قربانی کردن، نذری دادن، کمک به نیازمندان در ماه مبارک رمضان در میان اقوام گوناگون منطقه چهارمحال و بختیاری نیز از دیرباز مرسوم بوده و مردمان این خطه به غبارروبی و نظافت و آذین‌بندی خانه‌ها، کوچه‌ها و مساجد در استقبال از ماه رمضان می‌پرداختند.
قنبری ادامه داد: با نگاهی به سرگذشت بزرگان و مفاخر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی استان در می‌یابیم که قرائت قرآن یکی از مهم‌ترین برنامه‌های زندگی آنها بوده و آموزش قرآن به فرزندان در مکتب‌خانه‌ها و حتی در سیاه چادرهای عشایر استان در اولویت بوده است که این رسم پسندیده در ماه رمضان با قوت بیشتری دنبال شده است.
وی در پایان با یادآوری اینکه روزه داری با سلامت جسم و روان گره خورده و پیوند روزه داری با سلامت در فرهنگ عامه نیز جا افتاده است، گفت: رمضان خاستگاه آداب و رسوم مشترک فراوانی در میان مردمان مناطق گوناگون شده است.