رابطه در محرم حرام است

خیر، از نظر فقه شیعه، رابطه زناشویی در ماه محرم حرام نیست. این باور رایج یک سوءتفاهم است که احکام مربوط به ماه محرم را با احکام فرد «مُحرم» (کسی که در حال اعمال حج یا عمره است) اشتباه می گیرد. ماه محرم به دلیل جایگاه ویژه و عزاداری برای امام حسین (ع) از حرمت بالایی برخوردار است، اما این حرمت به معنای تحریم اعمال حلال شرعی مانند نزدیکی با همسر نیست.

ماه محرم، سرشار از حزن و اندوه برای شیعیان و نماد وفاداری به آرمان های عاشورا است. در این ایام، میلیون ها نفر در سراسر جهان با برپایی مجالس عزا، یاد و خاطره شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان را گرامی می دارند. در کنار این ارادت عمیق، برخی سوالات فقهی و اخلاقی مطرح می شود که از جمله آنها، ابهام در مورد حکم رابطه زناشویی در این ماه است. این ابهام، ریشه در تلفیق ناخواسته احکام شرعی با آداب و رسوم اجتماعی یا سوءبرداشت از متون دینی دارد. فهم صحیح این مسئله، نه تنها به رفع نگرانی های زوجین کمک می کند، بلکه به تثبیت مبانی فقهی و جلوگیری از گسترش باورهای نادرست نیز یاری می رساند.

تبیین حکم شرعی رابطه زناشویی در ماه محرم: حلال یا مکروه؟

رابطه زناشویی، یکی از ارکان مهم زندگی مشترک و از نیازهای طبیعی و مشروع انسان است که اسلام بر آن تأکید فراوان دارد. این عمل، علاوه بر نقش اساسی در تولید نسل، وسیله ای برای آرامش روحی و استحکام بنیاد خانواده محسوب می شود. در فقه اسلامی، اصل بر جواز و حتی استحباب نزدیکی بین زن و شوهر است، مگر در موارد خاص و محدودی که شرع صریحاً آن را منع کرده باشد.

اصل کلی در فقه اسلامی

شریعت اسلام، روابط زناشویی حلال را از موجبات آرامش و مودت در خانواده می داند و آن را به عنوان یک سنت حسنه تشویق می کند. قرآن کریم نیز از زوجین به عنوان لباس یکدیگر یاد می کند و این تعبیر، نشان دهنده عمق ارتباط و نیاز متقابل آنها به یکدیگر است. بر این اساس، هرگونه ممنوعیت یا تحریم برای این عمل مشروع، نیاز به دلیل قاطع شرعی دارد.

دیدگاه مراجع معظم تقلید

مراجع عظام تقلید، بر اساس ادله فقهی و روایی، اتفاق نظر دارند که نزدیکی با همسر در ماه محرم از نظر شرعی حرام نیست. هیچ نص صریح یا دلیلی در قرآن یا سنت معصومین (ع) وجود ندارد که ماه محرم را به طور کلی برای رابطه زناشویی ممنوع کرده باشد. بنابراین، انجام این عمل در طول ماه محرم، از جمله در شب ها و روزهای آن، از لحاظ فقهی بلامانع است.

تمایز «حرام» و «مکروه»: مفهومی کلیدی

برای درک صحیح حکم شرعی رابطه در ماه محرم، لازم است تفاوت دو اصطلاح فقهی «حرام» و «مکروه» را به روشنی تبیین کنیم:

• حرام: عملی است که انجام آن مطلقاً ممنوع است و برای آن مجازات یا گناه کبیره در نظر گرفته شده است. ترک عمل حرام، واجب و ثواب بخش است و انجام آن، عقاب اخروی را در پی دارد. مثال بارز آن، زنا یا روابط جنسی خارج از چارچوب ازدواج شرعی است.
• مکروه: عملی است که انجام ندادن آن از انجام دادنش بهتر است، اما انجام آن گناه ندارد و عقاب شرعی متوجه فرد نمی شود. ترک عمل مکروه، مستحب و ثواب بخش است و انجام آن، صرفاً از ثواب می کاهد یا از فضیلت عمل کم می کند. مثال آن، برخی از اعمالی است که در زمان های خاصی توصیه به ترک آنها شده است.

در مورد رابطه زناشویی در ماه محرم، خصوصاً در ایام اوج عزاداری مانند شب و روز تاسوعا و عاشورا، بسیاری از فقها بر این باورند که این عمل مکروه است و نه حرام. این کراهت به معنای آن است که به جهت رعایت ادب و احترام به حریم عزای حسینی و حفظ فضای معنوی جامعه و تمرکز بر مصیبت وارده بر اهل بیت (ع)، بهتر است زوجین از نزدیکی با همسر خودداری کنند. اما اگر این عمل صورت گیرد، گناهی بر فرد نیست و مجازات شرعی ندارد.

بسیاری از باورهای عامیانه در جامعه، مرز بین حکم حرام و مکروه را در مسائل فقهی از بین می برند که این امر منجر به برداشت های نادرست از شریعت می شود. فقه اسلام، با ظرایف خود، در پی هدایت و تسهیل زندگی مؤمنان است و نه دشوار کردن بی مورد آن.

رعایت حرمت و ادب: بُعد اخلاقی مسئله

صرف نظر از حکم شرعی، بُعد اخلاقی و اجتماعی قضیه نیز حائز اهمیت است. ماه محرم، فضای معنوی خاصی دارد که با حزن، تأمل و یادآوری مصائب اهل بیت (ع) همراه است. در چنین فضایی، توجه به لذایذ مادی ممکن است با روح عزاداری و همنوایی با امام عصر (عج) در عزای جدشان، منافات داشته باشد. بنابراین، حتی اگر عملی حرام نباشد، ترک آن به جهت رعایت ادب، حفظ فضای معنوی، و همنوایی با جامعه عزادار، نشانه تقوا و بصیرت دینی است. این ترک، به دلیل احترام به مقام شامخ امام حسین (ع) و یارانش، ارزش معنوی بالایی دارد، نه از باب حرمت ذاتی عمل.

فلسفه کراهت نزدیکی در ایام عزاداری

کراهت برخی اعمال در ایام خاص، ریشه در حکمت ها و ظرایف اخلاقی و روانی دارد که با هدف ارتقاء معنویت فردی و اجتماعی وضع شده اند. در ایام عزاداری امام حسین (ع) نیز فلسفه کراهت نزدیکی، به چند دلیل قابل تبیین است:

1. همنوایی با فضای حزن و اندوه: ماه محرم، ماه سوگواری و ماتم برای بزرگترین فاجعه تاریخ اسلام است. در این ایام، مؤمنان در سراسر جهان سعی می کنند با ائمه اطهار (ع) و امام زمان (عج) در این مصیبت عظمی شریک باشند. تمرکز بر لذایذ دنیوی، ممکن است با این همنوایی روحی و ایجاد فضای حزن منافات داشته باشد.
2. فرصت برای تأمل و تدبر: عزاداری برای امام حسین (ع) تنها گریستن نیست، بلکه فرصتی برای تأمل در فلسفه عاشورا، امر به معروف و نهی از منکر، ایثار و شهادت است. دور شدن از امور دنیوی و غرق نشدن در لذت ها، به انسان کمک می کند تا ذهن و قلب خود را بیشتر متوجه این مفاهیم والا کند.
3. رعایت حرمت ائمه (ع): ائمه اطهار (ع) در نزد شیعیان جایگاهی والا و مقدس دارند. رعایت ادب و احترام در ایام منسوب به ایشان، نشانه ای از تعظیم شعائر الهی است. ترک برخی اعمال مباح (که در حالت عادی جایز است) به خاطر این احترام، نشانه ارادت قلبی و عملی به ایشان است.
4. تأثیر بر روحیه فرزندان: در فرهنگ اسلامی، برای زمان انعقاد نطفه توصیه هایی شده است که بر شخصیت و روحیات فرزند مؤثر است. اگرچه نزدیکی در محرم حرام نیست، اما برخی معتقدند که رعایت فضای معنوی و پرهیز از امور مادی در این ایام، می تواند در تربیت و روحیه فرزند آینده تأثیرگذار باشد، هرچند این توصیه ها در حد استحباب و کراهت است و نه حرمت.

بنابراین، کراهت نزدیکی در ایام عزاداری، نه به معنای ناپسند بودن ذاتی عمل زناشویی است، بلکه به دلیل ترجیح دادن معنویات و همنوایی با امام عصر (عج) در حزن و اندوه، بر لذایذ دنیوی است. این یک توصیه اخلاقی و ارشادی است که برای ارتقاء سطح معنویت مؤمنان صادر شده است.

اوقات مکروه برای جماع در اسلام (فراتر از محرم)

در فقه اسلامی، برخی زمان ها و حالات برای نزدیکی با همسر، مکروه شمرده شده اند. این کراهت به معنای ممنوعیت شرعی و حرام بودن عمل نیست، بلکه به این معناست که انجام ندادن آن در این اوقات، بهتر و دارای ثواب بیشتری است. دلایل این کراهت می تواند شامل ملاحظات بهداشتی، روانی، تربیتی و معنوی باشد. در اینجا به برخی از مهم ترین اوقات مکروه برای جماع اشاره می شود:

عنوان کراهت	توضیح
بین الطلوعین	از فجر صادق (اذان صبح) تا طلوع آفتاب. این زمان برای ذکر، دعا و عبادت توصیه شده است.
بین غروب خورشید و اذان مغرب	زمانی که خورشید غروب کرده و هنوز اذان مغرب گفته نشده است. این زمان نیز برای آمادگی جهت نماز و عبادات است.
شب اول ماه (به جز ماه رمضان)	بجز شب اول ماه رمضان که مستحب است.
شب نیمه شعبان	از شب های با فضیلت برای احیا و عبادت است.
شب و روز خسوف و کسوف	در زمان وقوع ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی، به دلیل پدیده های خاص کیهانی و توصیه به نماز آیات.
بعد از احتلام (در خواب) بدون غسل	بهتر است پیش از نزدیکی مجدد، غسل شود.
در حال سیری مفرط یا گرسنگی مفرط	از لحاظ بهداشتی و روانی برای بدن توصیه نمی شود.
بدون وضو یا غسل	مخصوصاً اگر جنب باشد و غسل نکرده باشد.
رو به قبله یا پشت به قبله	به جهت احترام به قبله مسلمانان.
در محلی که کودکی بیدار یا حتی خواب باشد	به دلیل حفظ حریم خصوصی و جلوگیری از آسیب های روحی احتمالی بر کودک.
در زیر آسمان (بدون سقف)	به دلیل رعایت حریم خصوصی و ادب.
در کشتی	به دلیل محدودیت فضا و شرایط خاص.
در زمان سفر	هنگامی که زن یا مرد مسافر هستند.
در شب عید فطر و عید قربان	از شب های بزرگ و دارای اعمال عبادی خاص.
بین اذان و اقامه	زمانی که مخصوص آمادگی برای نماز است.

علاوه بر این، در برخی روایات، از نزدیکی در شب چهارشنبه، شب شنبه و شب قبل از سفر نیز کراهت نقل شده است. رعایت این آداب و اوقات، به منظور ارتقاء کیفیت زندگی زناشویی، حفظ بهداشت روحی و جسمی، و توجه به ابعاد معنوی حیات انسان است.

اوقات مستحب و توصیه شده برای نزدیکی

همانطور که برخی اوقات مکروه شمرده شده اند، برخی زمان ها نیز برای نزدیکی با همسر مستحب و دارای فضیلت دانسته شده اند. این زمان ها معمولاً به دلیل تأثیرات مثبت بر فرزندآوری و برکت زندگی زناشویی مورد تأکید قرار گرفته اند. از جمله اوقات مستحب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شب دوشنبه
• شب سه شنبه
• شب پنج شنبه
• شب جمعه
• روز جمعه (به خصوص قبل از ظهر)

این توصیه ها نشان دهنده جامعیت دین اسلام در پرداختن به تمام ابعاد زندگی انسان، از جمله حیات زناشویی است، به گونه ای که حتی برای جنبه های خصوصی زندگی نیز آداب و مستحباتی را برای سعادت و کمال بیشتر ارائه می دهد.

رفع سوءتفاهم بنیادین: ماه محرم در برابر احرام (یک تمایز حیاتی)

یکی از بزرگترین و رایج ترین سوءتفاهم ها در مورد حکم رابطه زناشویی در ماه محرم، ناشی از خلط دو مفهوم کاملاً متفاوت در فقه اسلامی است: «ماه محرم» و «فرد مُحرم». این اشتباه، متأسفانه در بسیاری از اذهان عمومی و حتی برخی منابع غیرتخصصی رواج یافته و منجر به برداشت های نادرست می شود.

ریشه اشتباه رایج

کلمه «محرم» در فارسی هم به معنای «ماه محرم» (اولین ماه قمری) و هم به معنای «فرد در حال احرام» (کسی که برای انجام مناسک حج یا عمره، لباس احرام پوشیده و وارد اعمال شده است) به کار می رود. از نظر واژگانی، هر دو از ریشه «ح ر م» به معنای حرمت و ممنوعیت می آیند، اما کاربرد و معنای فقهی آن ها کاملاً متفاوت است. ریشه اصلی این اشتباه در جامعه، شباهت لفظی و عدم توجه به تفاوت معنایی و مصداقی این دو اصطلاح است.

احکام فرد مُحرم (در حال احرام)

هنگامی که فردی برای حج یا عمره احرام می بندد، وارد یک حالت خاص عبادی به نام «احرام» می شود. در این حالت، انجام برخی اعمال که در حالت عادی حلال هستند، بر او حرام قطعی می گردد. این ممنوعیت ها (معروف به «محرمات احرام») به منظور تمرکز کامل بر عبادت، دوری از تعلقات دنیوی و ایجاد فضایی معنوی برای حاجی وضع شده اند. از جمله مهم ترین این محرمات، که اتفاقاً رقیب به اشتباه به ماه محرم نسبت داده بود، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جماع (نزدیکی جنسی): برای فرد مُحرم، نزدیکی با همسر به طور مطلق حرام است و در صورت ارتکاب آن، کفاره سنگین و حتی فساد حج یا عمره را در پی دارد.
• استمناء: خودارضایی نیز بر محرم حرام است.
• عقد ازدواج: محرم نمی تواند برای خود یا دیگری عقد ازدواج جاری کند یا شاهد آن باشد.
• لذایذ جنسی دیگر: هرگونه لمس، بوسیدن، نگاه شهوت آلود به همسر و هر نوع لذت جنسی دیگر نیز بر محرم حرام است.
• بوئیدن بوی خوش: استفاده از عطر و بوهای خوش یا پوشیدن لباس معطر.
• شکار حیوانات صحرایی: محرم حق شکار حیوانات وحشی را ندارد.
• پوشیدن لباس دوخته (برای مردان): مردان مُحرم باید لباس بدون دوخت بپوشند.
• پوشاندن سر (برای مردان) و صورت (برای زنان): مردان مُحرم نباید سر خود را بپوشانند و زنان مُحرم نباید صورت خود را با نقاب بپوشانند.
• سرمه کشیدن، نگاه در آینه (زینتی)، ناخن گرفتن، ازاله مو از بدن، کندن درخت و گیاه حرم و…

این لیست طولانی از ممنوعیت ها (که بیش از ۲۵ مورد را شامل می شود)، صرفاً و منحصراً مربوط به فردی است که در حال احرام حج یا عمره است و هیچ ارتباطی به ماه محرم، به عنوان یک ماه از ماه های سال قمری، ندارد. بنابراین، هرگاه شنیدید که «۲۵ چیز بر محرم حرام است»، منظور از «محرم» در اینجا، فردی است که لباس احرام به تن دارد و مشغول اعمال حج یا عمره است، نه کسی که در ماه محرم قرار دارد.

تأکید مجدد و قاطع: احکام مربوط به «فرد مُحرم» در مناسک حج و عمره، کاملاً متفاوت از احکام عمومی ماه «محرم» است. هرگونه خلط این دو مفهوم، اشتباهی فاحش است که به جای روشن سازی، بر ابهامات می افزاید. روابط زناشویی در ماه محرم از نظر شرعی حرام نیست، اما برای فردی که در حال احرام است، به طور قاطع حرام محسوب می شود.

مسائل تکمیلی و مرتبط با ماه محرم

در کنار سؤال اصلی مربوط به رابطه زناشویی، پرسش های دیگری نیز در خصوص سایر اعمال زندگی در ماه محرم مطرح می شود که پاسخ به آنها می تواند به تکمیل فهم ما از این ماه کمک کند.

حکم اقدام به بارداری در ماه محرم

برخی زوجین ممکن است نگران باشند که آیا اقدام به بارداری و انعقاد نطفه در ماه محرم جایز است یا خیر. پاسخ صریح و فقهی این است که: بله، اقدام به بارداری و انعقاد نطفه در ماه محرم از نظر شرعی هیچ ایرادی ندارد و حرام نیست.

اسلام برای زمان انعقاد نطفه توصیه هایی دارد که بیشتر جنبه تربیتی و استحباب برای ویژگی های فرزند را شامل می شود و با حرمت یا کراهت نزدیکی متفاوت است. مثلاً توصیه شده است که در برخی شب ها یا روزها به امید فرزند صالح، نزدیکی صورت گیرد. این توصیه ها، به معنای حرمت یا کراهت مطلق عمل نزدیکی در سایر اوقات نیست، بلکه صرفاً جنبه ارشادی و مستحبی دارد برای کسانی که می خواهند نهایت دقت را در این زمینه داشته باشند. بنابراین، اگر زوجین قصد بارداری در ماه محرم را داشته باشند، از نظر شرعی مانعی وجود ندارد.

ازدواج و برگزاری مراسم عروسی در ماه محرم

در مورد ازدواج در ماه محرم نیز لازم است بین «عقد ازدواج» و «برگزاری مراسم جشن و سرور عروسی» تفاوت قائل شویم:

1. عقد ازدواج: از نظر شرعی، جاری شدن صیغه عقد ازدواج در ماه محرم و صفر، هیچ حرمتی ندارد و عقد صحیح است. یعنی اساس ازدواج از لحاظ فقهی، در این ایام بلامانع است.
2. برگزاری مراسم جشن و سرور عروسی: برگزاری مراسم جشن، پایکوبی و شادمانی به دلیل احترام به ایام عزاداری و فضای حزن و اندوه جامعه شیعه، مکروه و خلاف ادب و عرف اجتماعی است. اگرچه حرام نیست، اما انجام آن در این ایام، با روح معنوی و اجتماعی ماه محرم منافات دارد و ممکن است باعث بی احترامی به شعائر حسینی و رنجش خاطر عزاداران شود. لذا توصیه می شود که برگزاری جشن و مراسم عروسی به زمان های دیگر موکول شود. بسیاری از زوجین نیز به همین دلیل، برگزاری جشن عروسی خود را تا پس از ماه صفر به تأخیر می اندازند.

اهمیت رعایت فضای عمومی و اجتماعی

یکی از اصول مهم در فقه و اخلاق اسلامی، رعایت حقوق جامعه و حفظ فضای عمومی است. حتی اگر عملی در ذات خود حرام نباشد، اما انجام آن در ملاء عام یا در شرایط خاص، که موجب وهن شعائر دینی، رنجش خاطر مؤمنین یا برهم زدن فضای معنوی جامعه شود، از نظر اخلاقی ناپسند و مذموم است. در ماه محرم که جامعه در ماتم سرور و سالار شهیدان است، رعایت حال و حرمت عزاداران و پرهیز از اعمال منافی با شأن عزاداری (مخصوصاً در ملاء عام)، یک وظیفه اخلاقی و اجتماعی است. این امر نه تنها برای روابط زناشویی، بلکه برای هر نوع جشن یا شادمانی دیگری نیز صدق می کند. این رعایت، نشانه احترام به ارزش های دینی و اجتماعی و همدلی با آحاد مردم است.

نتیجه گیری و جمع بندی

در جمع بندی مباحث مطرح شده در این مقاله، می توان به نکات کلیدی زیر دست یافت که به روشن شدن ابهامات پیرامون رابطه زناشویی در ماه محرم کمک می کند:

اولاً، رابطه زناشویی در ماه محرم از نظر شرعی حرام نیست. هیچ دلیل فقهی و روایی معتبری بر حرمت ذاتی این عمل در طول ماه محرم وجود ندارد. این یکی از باورهای غلط و رایج است که ریشه در سوءتفاهم دارد.

ثانیاً، نزدیکی با همسر در ایام اوج عزاداری، به ویژه در شب و روز تاسوعا و عاشورا، مکروه است و نه حرام. این کراهت به معنای آن است که ترک آن به دلیل رعایت ادب و احترام به حریم عزاداری و همنوایی با فضای معنوی جامعه، ارجح و دارای ثواب بیشتر است، اما انجام آن گناهی ندارد.

ثالثاً، تفاوت اساسی و حیاتی بین احکام «ماه محرم» و احکام «فرد مُحرم» (کسی که در حال اعمال حج یا عمره است) وجود دارد. بسیاری از ممنوعیت هایی که به اشتباه به ماه محرم نسبت داده می شوند (مانند ۲۵ مورد مذکور در برخی منابع)، مخصوص فردی است که در حال احرام حج یا عمره است و هیچ ارتباطی به ماه محرم ندارد. این تمایز، کلید اصلی حل بسیاری از ابهامات است.

رابعاً، اقدام به بارداری و انعقاد نطفه در ماه محرم از نظر شرعی جایز و بلامانع است. همچنین، جاری شدن عقد ازدواج در این ماه صحیح است، اما برگزاری مراسم جشن و سرور عروسی به دلیل احترام به ایام عزاداری مکروه شمرده می شود.

در نهایت، دین مبین اسلام، همواره به جایگاه والای خانواده و روابط زناشویی حلال به عنوان عامل آرامش و تعالی تأکید کرده است. در کنار این، رعایت حرمت شعائر الهی و ادب اجتماعی، به خصوص در ایام معنوی و حزن انگیز مانند ماه محرم، از اصول اخلاقی و تربیتی مهمی است که مؤمنان به آن توجه ویژه دارند. توصیه می شود برای کسب آگاهی دقیق تر و تفکیک احکام شرعی از باورهای عامیانه، همواره به منابع معتبر و دیدگاه مراجع معظم تقلید رجوع شود.