مالیات بر ارث سپرده بانکی | راهنمای جامع قوانین و نحوه محاسبه
میزان مالیات بر ارث سپرده بانکی
میزان مالیات بر ارث سپرده بانکی متوفیان پس از سال ۱۳۹۵، بسته به طبقه وراث از ۳% تا ۱۲% متغیر است و این مالیات بر کل موجودی سپرده و سود تعلق گرفته تا زمان پرداخت اعمال می شود. برای متوفیان پیش از سال ۱۳۹۵، نحوه محاسبه پیچیده تر بوده و بر اساس ارزش کل ماترک و سهم الارث هر وارث تعیین می شد. این تفاوت در قوانین، آگاهی وراث را از جزئیات ضروری می سازد.
درک صحیح از قوانین مالیات بر ارث سپرده های بانکی برای وراث، مشاوران مالیاتی و حقوقی، و هر فردی که قصد برنامه ریزی مالی آینده را دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به تغییرات قانونی اخیر، به ویژه بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی کشور در سال ۱۴۰۳ که فرآیند پرداخت این مالیات را تسهیل کرده، کسب اطلاعات به روز و دقیق حیاتی است. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، تمامی ابعاد مربوط به مالیات بر ارث سپرده های بانکی را از مبانی قانونی تا نحوه محاسبه دقیق و مراحل اجرایی، به تفکیک دوران های قانونی مختلف و شرایط خاص، تبیین می کند تا ابهامات موجود در این زمینه برطرف شود و وراث بتوانند با آگاهی کامل اقدامات لازم را انجام دهند.
مالیات بر ارث سپرده بانکی چیست؟ (مفاهیم اولیه)
مالیات بر ارث، یکی از اقسام مالیات های مستقیم است که پس از فوت یک شخص، بر اموال و دارایی های وی (ماترک) تعلق می گیرد. این مالیات از جمله وظایف مالی وراث است که برای قانونی کردن تملک و نقل و انتقال دارایی های متوفی، از جمله سپرده های بانکی، باید به دولت پرداخت شود. هدف اصلی از وضع این مالیات، بازتوزیع ثروت و کسب درآمد برای دولت است و از منظر قانونی، انتقال ارث از متوفی به وراث را تحت نظارت و چارچوب مشخصی قرار می دهد.
مسدود شدن سپرده های بانکی متوفی بلافاصله پس از اعلام فوت، یک اقدام استاندارد و قانونی است. این فرآیند از طریق سامانه یکپارچه اطلاعات هویتی و ثبتی کشور انجام می شود. هنگامی که فوت یک شخص در سازمان ثبت احوال کشور ثبت و شناسنامه او باطل می شود، این اطلاعات به صورت خودکار و آنلاین به کلیه نهادهای مالی و اعتباری از جمله بانک ها، مؤسسات مالی، دفاتر اسناد رسمی و سازمان بورس اطلاع داده می شود. در نتیجه، تمامی حساب های بانکی، سهام، اسناد مالکیت و سایر دارایی های مرتبط با متوفی مسدود شده تا مراحل قانونی تعیین وراث، پرداخت دیون و مالیات بر ارث سپرده بانکی طی شود و از هرگونه سوءاستفاده احتمالی جلوگیری به عمل آید.
اهمیت این موضوع در تفاوت ماهیت مالیات بر ارث سپرده بانکی با سایر انواع دارایی ها نظیر وجوه نقد نگهداری شده در صندوق امانات است. اگرچه هر دو به عنوان وجه نقد محسوب می شوند و نرخ های مالیاتی آن ها در قانون جدید یکسان است، اما فرآیند دسترسی و کسر مالیات از آن ها متفاوت است. سپرده های بانکی به دلیل ماهیت ثبت شده و شفاف در سیستم بانکی، مستقیماً تحت نظارت سازمان امور مالیاتی قرار دارند و کسر مالیات آن ها می تواند توسط خود بانک انجام شود (مطابق بخشنامه جدید). در حالی که وجوه نقد در صندوق امانات، نیاز به اظهار از سوی وراث و طی کردن مراحل اداری در اداره مالیات دارد تا ارزش آن مشخص و مالیات مربوطه کسر گردد.
مبانی قانونی مالیات بر ارث سپرده بانکی: گذشته و حال
درک قانون مالیات بر ارث سپرده بانکی مستلزم شناخت تحولات قانونی در این حوزه است. نظام مالیات بر ارث در ایران دستخوش تغییرات مهمی شده که رویکرد محاسبه و پرداخت آن را به کلی متحول ساخته است. به طور کلی، دو دوره قانونی متمایز وجود دارد که تاریخ فوت متوفی، مرز این دو دوره را مشخص می کند: قبل از سال ۱۳۹۵ و از سال ۱۳۹۵ به بعد.
قانون مالیات بر ارث قبل از سال 1395
قبل از اصلاحیه سال ۱۳۹۵ قانون مالیات های مستقیم، مبنای محاسبه مالیات بر ارث، ارزش کل ماترک متوفی و سهم الارث هر وارث بود. به این معنا که تمامی دارایی های متوفی، اعم از منقول و غیرمنقول، ابتدا ارزیابی می شدند و سپس مالیات بر اساس مجموع این ارزش و سهم هر وارث از آن، تعیین می گردید. وراث موظف بودند ابتدا مالیات کل ماترک را پرداخت کنند تا اجازه تقسیم یا انتقال اموال صادر شود. این رویکرد، اغلب منجر به پرداخت سنگین و یکجای مالیات می شد که فشار مالی زیادی را بر وراث تحمیل می کرد.
یکی از چالش های اصلی این قانون، مهلت محدود پرداخت مالیات بود. وراث حداکثر شش ماه پس از تاریخ فوت متوفی، فرصت داشتند تا اظهارنامه مالیات بر ارث را تسلیم و مالیات مربوطه را پرداخت کنند. در صورت عدم رعایت این مهلت، جریمه های مالیاتی قابل توجهی به وراث تعلق می گرفت که علاوه بر اصل مالیات، بار مالی مضاعفی را ایجاد می کرد. این قانون، انعطاف پذیری کمتری داشت و وراث را ملزم به اقدام سریع برای ارزیابی و پرداخت مالیات کلیه اموال می کرد، حتی اگر قصد تصرف در تمام آن ها را به صورت فوری نداشتند. قانون مالیات بر ارث سپرده بانکی (قبل از 1395) به تنهایی وجود نداشت و سپرده ها نیز در قالب کل ماترک محاسبه می شدند.
قانون اصلاح شده مالیات بر ارث (از سال 1395 به بعد)
با تصویب قانون اصلاح مالیات های مستقیم در سال ۱۳۹۴ و لازم الاجرا شدن آن از ابتدای سال ۱۳۹۵، رویکرد مالیات بر ارث به طور بنیادین تغییر کرد. در قانون جدید، مالیات بر ارث بر هر یک از دارایی ها به صورت جداگانه اعمال می شود. این بدان معناست که دیگر نیازی به ارزیابی کل ماترک و پرداخت یکجای مالیات نیست؛ بلکه برای هر نوع دارایی (مانند سپرده بانکی، ملک، خودرو، سهام و غیره)، نرخ مالیاتی مشخص و مستقلی تعریف شده است.
این تغییر رویکرد، مزایای قابل توجهی برای وراث به همراه آورد. مهم ترین مزیت، عدم نیاز به پرداخت یکجای مالیات بر کل ارث است. وراث می توانند هر زمان که قصد تصرف یا انتقال یک دارایی خاص را دارند، صرفاً مالیات مربوط به همان دارایی را پرداخت کنند. این انعطاف پذیری، فشار مالی را از دوش وراث برمی دارد و به آن ها اجازه می دهد تا با برنامه ریزی بهتر، در زمان مناسب تری نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند. مهلت ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث نیز در قانون جدید به یک سال پس از فوت متوفی افزایش یافته است، اگرچه ارائه اظهارنامه به معنای لزوم پرداخت فوری مالیات بر تمامی اموال نیست و تنها جنبه اطلاع رسانی به سازمان مالیاتی را دارد.
تغییر رویکرد از مالیات بر کل ماترک به مالیات بر هر دارایی به صورت مجزا در قانون جدید، یک گام مهم در جهت افزایش انعطاف پذیری برای وراث و کاهش پیچیدگی های اجرایی محسوب می شود.
قانون مالیات بر ارث سپرده بانکی (بعد از 1395)، به طور خاص، نرخ های ثابت و مشخصی را برای انواع سپرده های بانکی تعریف کرده که در ادامه به تفصیل به آن ها خواهیم پرداخت.
میزان و نحوه محاسبه مالیات بر ارث سپرده بانکی
یکی از اصلی ترین دغدغه های وراث، آگاهی از میزان مالیات بر ارث سپرده بانکی و چگونگی محاسبه دقیق آن است. پیچیدگی های این حوزه به دلیل تفاوت قوانین در دوره های زمانی مختلف و همچنین تنوع در وضعیت وراث، ضرورت ارائه توضیحات روشن و مثال های کاربردی را دوچندان می کند.
عوامل کلیدی موثر بر محاسبه
برای تعیین نحوه محاسبه مالیات بر ارث سپرده بانکی، سه عامل اصلی نقش اساسی دارند:
- تاریخ فوت متوفی: این مهم ترین عامل است که تعیین می کند کدام قانون (قبل از ۱۳۹۵ یا از ۱۳۹۵ به بعد) باید ملاک عمل قرار گیرد. همانطور که پیشتر اشاره شد، رویکرد این دو قانون کاملاً متفاوت است و بر نرخ ها و فرآیند محاسبه تأثیر مستقیم دارد.
- طبقه وراث: وراث در قانون مدنی و مالیاتی ایران به سه طبقه اصلی تقسیم می شوند که هر طبقه، نرخ مالیاتی متفاوتی برای سپرده های بانکی دارد. شناخت این طبقات برای محاسبه دقیق مالیات الزامی است:
- طبقه اول: شامل پدر، مادر، همسر، اولاد (فرزندان) و اولاد اولاد (نوه ها). این طبقه نزدیک ترین خویشاوندان متوفی را شامل می شود.
- طبقه دوم: شامل اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)، برادر، خواهر و اولاد آن ها.
- طبقه سوم: شامل عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن ها.
همچنین، وضعیت سایر ذینفعان که ممکن است از طریق وصیت نامه از ماترک بهره مند شوند، نیز مهم است. این افراد معمولاً مشمول نرخ های متفاوتی هستند و فرآیند خاص خود را دارند.
- میزان موجودی سپرده: مبلغ پایه برای محاسبه مالیات، شامل اصل پول موجود در سپرده بانکی به علاوه سود تعلق گرفته به آن تا تاریخ پرداخت یا انتقال به وراث است. بانک ها موظف اند سود متعلق به سپرده را تا لحظه کسر مالیات و پرداخت به وراث محاسبه و در فرآیند مالیاتی لحاظ کنند.
نحوه محاسبه و نرخ مالیات برای متوفیان از سال 1395 به بعد
برای متوفیانی که تاریخ فوت آن ها از ابتدای سال ۱۳۹۵ به بعد است، نرخ مالیات بر ارث سپرده بانکی بسیار شفاف و مشخص است و بر اساس طبقه وراث تعیین می شود. این رویکرد به طور قابل توجهی فرآیند محاسبه را ساده تر کرده است.
| طبقه وراث | درصد مالیات بر ارث سپرده بانکی (بر موجودی و سود متعلقه) |
|---|---|
| طبقه اول (پدر، مادر، همسر، اولاد، اولاد اولاد) | ۳ درصد |
| طبقه دوم (اجداد، برادر، خواهر و اولاد آن ها) | ۶ درصد |
| طبقه سوم (عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آن ها) | ۱۲ درصد |
این نرخ ها مستقیماً بر کل مبلغ سپرده (اصل و سود) اعمال می شوند و نیازی به کسر معافیت های قبلی نیست.
یکی از مهمترین نکات در تعیین مالیات بر ارث سپرده های بانکی برای متوفیان پس از سال ۱۳۹۵، محاسبه مالیات بر اساس طبقه وراث و نرخ های ثابت و مشخص است که فرایند را برای وراث آسان تر نموده است.
مثال عملی برای محاسبه مالیات بر ارث سپرده بانکی (بعد از ۱۳۹۵):
فرض کنید متوفی مبلغ ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال سپرده بانکی (شامل اصل و سود تا زمان پرداخت) داشته باشد:
- اگر وراث از طبقه اول باشند (مثلاً فرزندان):
مالیات = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۳% = ۶۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
مبلغ قابل دریافت توسط وراث = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال – ۶۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال = ۱,۹۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- اگر وراث از طبقه دوم باشند (مثلاً برادر):
مالیات = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۶% = ۱۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
مبلغ قابل دریافت توسط وراث = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال – ۱۲۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال = ۱,۸۸۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- اگر وراث از طبقه سوم باشند (مثلاً عمو):
مالیات = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال × ۱۲% = ۲۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
مبلغ قابل دریافت توسط وراث = ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال – ۲۴۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال = ۱,۷۶۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
نحوه محاسبه و نرخ مالیات برای متوفیان قبل از سال 1395
برای متوفیانی که تاریخ فوت آن ها قبل از سال ۱۳۹۵ است، نحوه محاسبه مالیات بر ارث سپرده بانکی (قبل از 1395) به مراتب پیچیده تر بوده و مستقیماً با قانون اصلاح شده متفاوت است. در این دوره، همانطور که اشاره شد، مالیات بر ارث بر اساس ارزش کل ماترک متوفی و سهم الارث هر وارث محاسبه می شد، نه صرفاً بر یک دارایی مشخص مانند سپرده بانکی. بنابراین، تعیین یک نرخ ثابت یا جدول مشخصی تنها برای سپرده بانکی در این دوره، به دلیل دخالت مجموع اموال و سهم قانونی هر وارث، امکان پذیر نیست و منجر به اطلاعات گمراه کننده خواهد شد.
در قانون قدیم، نرخ ها به صورت پلکانی و بر اساس ارزش کلی ماترک و سپس بر سهم الارث هر وارث اعمال می شد. برای مثال، هرچه ارزش کل ماترک بیشتر بود، نرخ مالیات نیز می توانست افزایش یابد. نرخ ها برای طبقات وراث نیز متفاوت بود:
- طبقه اول: نرخ ها از ۵% تا ۳۵% (بر اساس ارزش سهم الارث و در بازه های مختلف).
- طبقه دوم: نرخ ها از ۱۵% تا ۴۵% (بر اساس ارزش سهم الارث و در بازه های مختلف).
- طبقه سوم: نرخ ها از ۳۵% تا ۶۵% (بر اساس ارزش سهم الارث و در بازه های مختلف).
این درصدها به عنوان مثال های کلی و برای درک مفهوم پلکانی بودن نرخ ها ارائه شده اند و نرخ دقیق بر اساس جداول قانونی زمان فوت متوفی و پس از ارزیابی کلیه دارایی ها و کسر دیون و هزینه ها توسط اداره امور مالیاتی تعیین می شد. بنابراین، اگر متوفی قبل از سال ۱۳۹۵ فوت کرده باشد، وراث باید برای اظهارنامه مالیات بر ارث سپرده بانکی و سایر اموال، به اداره امور مالیاتی مراجعه کرده و با ارائه مدارک مربوطه، منتظر ارزیابی و تعیین مالیات کلی ماترک و سهم الارث هر یک از خود باشند.
موارد خاص در مالیات بر ارث سپرده ها
علاوه بر سپرده های ریالی رایج، برخی از انواع سپرده ها و حساب های مالی دارای ویژگی های خاصی هستند که در محاسبه مالیات بر ارث سپرده بانکی باید مورد توجه قرار گیرند.
سپرده های بانکی ارزی
اگر متوفی دارای حساب سپرده ارزی در بانک های داخلی باشد، نحوه محاسبه مالیات بر ارث بر اساس مالیات بر ارث حساب ارزی متوفی، تفاوت هایی دارد. در این موارد، مبلغ ارزی موجود در حساب باید به نرخ روز ارز در زمان پرداخت یا انتقال سپرده به وراث، به ریال تبدیل شود. سپس، نرخ های مالیاتی مربوط به طبقه وراث (۳%، ۶% یا ۱۲% برای متوفیان از سال ۱۳۹۵ به بعد) بر مبلغ ریالی شده اعمال خواهد شد. این امر به دلیل نوسانات نرخ ارز، می تواند بر میزان نهایی مالیات تأثیرگذار باشد، بنابراین شعبه بانک ذیربط موظف است با توجه به نرخ ارز در دسترس در زمان اقدام وراث، نسبت به محاسبه و کسر مالیات اقدام کند.
موجودی حساب در موسسات مالی و اعتباری
حساب های موجود در موسسات مالی و اعتباری نیز مشمول مالیات بر ارث هستند، اما مالیات بر ارث موسسات مالی و اعتباری ممکن است نرخ های متفاوتی نسبت به بانک های دولتی و خصوصی داشته باشد. هرچند که قانون جدید (از سال ۱۳۹۵ به بعد) تلاش کرده است تا نرخ ها را یکسان کند، اما در برخی موارد و با توجه به ماهیت حقوقی این موسسات، تفاوت هایی مشاهده می شد. برای متوفیان از سال ۱۳۹۵ به بعد، طبق بخشنامه های اخیر، نرخ ها باید مشابه بانک ها (۳%، ۶%، ۱۲%) اعمال شود. با این حال، در برخی دوره ها یا برای متوفیان قبل از ۱۳۹۵، ممکن بود نرخ هایی نظیر ۱۰% برای طبقه اول، ۲۰% برای طبقه دوم و ۳۰% برای طبقه سوم اعمال شود که نشان دهنده اهمیت استعلام دقیق از موسسه مالی و اداره مالیاتی ذیربط است. این تفاوت در نرخ گذاری به دلیل ماهیت فعالیت و نوع مجوز این موسسات در گذشته بوده است.
اشخاصی که جزو وراث طبقات سه گانه نیستند (مثلاً از طریق وصیت)
در مواردی که شخص از طریق وصیت نامه و به حکم متوفی، ذینفع بخشی از سپرده بانکی قرار می گیرد اما جزو وراث طبقات سه گانه (اول، دوم، سوم) مذکور در ماده (۱۸) قانون مالیات های مستقیم نیست، فرآیند متفاوتی برای دسترسی به آن بخش از سپرده و پرداخت مالیات وجود دارد. این اشخاص نمی توانند به صورت مستقیم به بانک مراجعه کنند؛ بلکه برای دریافت سپرده بانکی متوفی می بایست به اداره امور مالیاتی مربوطه مراجعه کرده و گواهی مالیاتی لازم را دریافت نمایند. نرخ مالیاتی برای وصیت گیرندگان نیز معمولاً بالاتر بوده و بسته به رابطه خویشاوندی و شرایط خاص وصیت نامه، توسط اداره مالیاتی تعیین می گردد. لازم به ذکر است که وصیت تنها تا یک سوم اموال نافذ است و برای بیش از آن، نیاز به اجازه وراث قانونی دارد.
معافیت ها و کسورات مالیات بر ارث سپرده بانکی
مفهوم معافیت ها و کسورات در قوانین مالیاتی نقش مهمی در کاهش بار مالیاتی وراث ایفا می کند، اگرچه در خصوص مالیات بر ارث سپرده بانکی، تحولات قانونی اخیر تغییرات عمده ای را ایجاد کرده است.
معافیت مالیات بر ارث سپرده بانکی
یکی از مهم ترین تغییرات در قانون مالیات بر ارث سپرده بانکی (بعد از 1395)، لغو معافیت ۸۰ درصدی سپرده های بانکی است. قبل از اصلاحیه سال ۱۳۹۵، طبق ماده ۲۴ قانون مالیات های مستقیم، سپرده های بانکی تا ۸۰ درصد از پرداخت مالیات بر ارث معاف بودند. این بدان معنا بود که وراث تنها بر ۲۰ درصد باقی مانده از مبلغ سپرده، مالیات پرداخت می کردند که به طور چشمگیری بار مالیاتی آن ها را کاهش می داد. اما با لازم الاجرا شدن قانون جدید از ابتدای سال ۱۳۹۵، این معافیت به طور کامل لغو شده است. بنابراین، برای متوفیان از این تاریخ به بعد، تمامی مبلغ موجود در سپرده بانکی و سود تعلق گرفته به آن، مشمول نرخ های مالیاتی ۳%، ۶% و ۱۲% (بسته به طبقه وراث) خواهد بود و هیچ گونه معافیت مالیاتی خاصی برای سپرده های بانکی در نظر گرفته نمی شود. این تغییر در راستای شفاف سازی و افزایش درآمدهای مالیاتی دولت صورت گرفته است.
کسورات قابل قبول
با وجود لغو معافیت سپرده های بانکی، قانون مالیات بر ارث امکان کسر برخی هزینه ها و دیون از مجموع ماترک متوفی را فراهم آورده است که می تواند بر مبلغ مشمول مالیات تاثیرگذار باشد. این کسورات شامل موارد زیر است:
- هزینه های کفن و دفن: مبالغ متعارف و اثبات شده ای که برای مراسم کفن و دفن متوفی صرف شده است. اداره امور مالیاتی بر اساس عرف و اسناد مثبته، میزان قابل قبول را تعیین می کند.
- واجبات مالی و عبادی: شامل هزینه های مربوط به حج، نماز و روزه قضا و سایر واجبات شرعی متوفی که باید از ترکه وی پرداخت شود. این موارد نیز نیاز به اثبات و تأیید مراجع ذیصلاح دارند.
- دیون محقق متوفی: بدهی هایی که متوفی تا زمان فوت خود داشته و مستند به مدارک و اسناد قانونی باشد، مانند وام های بانکی، مهریه، بدهی به اشخاص حقیقی یا حقوقی، و غیره. این دیون باید قبل از تقسیم ارث از ماترک کسر شوند.
بسیار مهم است که وراث توجه داشته باشند که درخواست کسر این هزینه ها و دیون، به صورت مستقیم در شعبه بانک امکان پذیر نیست. برای اعمال این کسورات، وراث باید ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی، اظهارنامه مالیاتی مربوط به کلیه اموال متوفی را از طریق درگاه خدمات مالیاتی به سازمان امور مالیاتی کشور ارسال کنند. پس از آن، با مراجعه به اداره امور مالیاتی ذیربط، نسبت به ارائه مدارک و مستندات مربوط به این هزینه ها اقدام کرده و گواهی موضوع ماده ۲۶ یا ۳۴ قانون مالیات های مستقیم را دریافت کنند. با ارائه این گواهی به بانک، بانک می تواند سپرده و سود متعلق به آن را با در نظر گرفتن کسورات، به وراث پرداخت کند. این فرآیند تضمین می کند که تمامی کسورات به صورت قانونی و مستند اعمال شوند.
مراحل قانونی و عملی پرداخت مالیات و دسترسی به سپرده
دسترسی به سپرده های بانکی متوفی پس از پرداخت مالیات بر ارث حساب بانکی، مستلزم طی کردن مراحل قانونی مشخصی است. اخیراً، سازمان امور مالیاتی کشور با هدف تسهیل این فرآیند، بخشنامه جدیدی را صادر کرده که مسیر را برای بسیاری از وراث هموارتر ساخته است.
فرآیند نوین (بخشنامه ۱۴۰۳/۰۱/۰۱ سازمان امور مالیاتی)
بخشنامه شماره ۲۰۰/۱۴۰۳/۱ مورخ ۱۴۰۳/۰۱/۰۱ سازمان امور مالیاتی کشور، تحولی چشمگیر در نحوه پرداخت مالیات بر ارث سپرده های بانکی ایجاد کرده است. این فرآیند جدید برای وراث متوفیانی که تاریخ فوت آن ها از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ به بعد است، قابل اجراست و از پیچیدگی های اداری می کاهد. این بخشنامه جدید مالیات بر ارث سپرده بانکی ۱۴۰۳، تسهیل بزرگی در پی دارد.
- شرایط لازم برای بهره مندی از فرآیند نوین:
- تاریخ فوت متوفی باید از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۰۱ یا بعد از آن باشد.
- وراث قصد درخواست کسر هزینه های کفن و دفن، واجبات مالی و عبادی یا دیون محقق متوفی از سپرده بانکی را نداشته باشند. در صورت درخواست این کسورات، باید از فرآیند سنتی استفاده شود.
- وراث قبلاً برای سپرده مورد نظر، گواهی موضوع ماده ۲۶ یا ۳۴ را از اداره مالیاتی دریافت نکرده باشند (در این صورت تا مبلغ گواهی شده نیازی به کسر مالیات نیست).
- گام ۱: مراجعه مستقیم وراث به شعبه بانک ذیربط:
برخلاف گذشته که وراث ابتدا باید به اداره امور مالیاتی مراجعه می کردند، در این روش، وراث می توانند مستقیماً به شعبه بانکی که متوفی در آن حساب داشته است، مراجعه کنند. نیازی به اخذ گواهی مالیاتی اولیه از اداره امور مالیاتی نیست.
- گام ۲: ارائه اسناد و مدارک هویتی و گواهی حصر وراثت به بانک:
وراث باید مدارک شناسایی خود (کارت ملی و شناسنامه) و گواهی حصر وراثت (که توسط دادگاه صادر می شود و وراث قانونی متوفی را مشخص می کند) را به بانک ارائه دهند. این گواهی، سند اصلی برای احراز هویت وراث و تعیین سهم الارث قانونی آن هاست. همچنین، ارائه مدارک لازم برای دریافت سپرده متوفی، مانند دفترچه حساب یا گواهی موجودی ضروری است.
- گام ۳: محاسبه و کسر مالیات توسط بانک از سپرده و سود متعلقه:
بانک مربوطه پس از بررسی مدارک و احراز هویت وراث، درصد مالیات بر ارث سپرده بانکی را بر اساس طبقه وراث و نرخ های مصوب (۳%، ۶% یا ۱۲%) محاسبه می کند. این مالیات از موجودی سپرده و سود تعلق گرفته به آن تا تاریخ پرداخت، کسر و مستقیماً به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می شود. این گام، وظیفه قانونی بانک در اجرای بخشنامه جدید است.
- گام ۴: پرداخت مابقی سپرده به وراث:
پس از کسر و واریز مالیات، مابقی مبلغ سپرده و سود متعلق به آن، مطابق سهم الارث هر یک از وراث، به آن ها پرداخت یا به حساب های بانکی معرفی شده توسط وراث واریز می گردد. این مرحله بیانگر نحوه آزاد کردن سپرده بانکی متوفی است.
نکته مهم: در زمان اجرای بخشنامه جدید، ممکن است برخی از شعب بانک ها در ابتدا از جزئیات کامل این بخشنامه آگاهی کافی نداشته باشند یا فرآیند داخلی خود را به طور کامل با آن تطبیق نداده باشند. در چنین مواردی، توصیه می شود وراث با استناد به بخشنامه شماره ۲۰۰/۱۴۰۳/۱ سازمان امور مالیاتی کشور، پیگیر اجرای آن باشند و در صورت لزوم، مراتب را از طریق امور حقوقی و یا واحد بازرسی بانک مربوطه پیگیری نمایند. این فرآیند به منظور تکریم ارباب رجوع و تسهیل امور وراث طراحی شده است و انتظار می رود به مرور زمان و با آموزش کارکنان بانک ها، اجرای آن روان تر شود.
فرآیند سنتی (برای موارد خاص یا متوفیان قبل از 1395 یا با درخواست کسورات)
برای وراث متوفیانی که قبل از سال ۱۳۹۵ فوت کرده اند، یا متوفیان پس از ۱۳۹۵ که قصد درخواست کسر دیون یا هزینه ها از سپرده بانکی را دارند، و یا در موارد خاصی که فرآیند نوین قابل اجرا نباشد، فرآیند سنتی کماکان معتبر است:
- گام ۱: تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی:
وراث موظف اند ظرف یک سال از تاریخ فوت متوفی (برای متوفیان از ۱۳۹۵ به بعد) یا شش ماه (برای متوفیان قبل از ۱۳۹۵)، اظهارنامه مالیات بر ارث مربوط به کلیه اموال متوفی، از جمله سپرده های بانکی، را از طریق درگاه خدمات مالیاتی به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند. این اظهارنامه باید شامل اطلاعات کامل دارایی ها، دیون و وراث باشد.
- گام ۲: مراجعه به اداره امور مالیاتی و اخذ گواهی موضوع ماده ۲۶ یا ۳۴:
پس از ارسال اظهارنامه، وراث باید به اداره امور مالیاتی ذیربط مراجعه کرده و با ارائه مدارک لازم و پرداخت مالیات مربوطه (در صورت تعیین مالیات بر اساس ارزیابی اداره)، گواهی موضوع ماده ۲۶ یا ۳۴ قانون مالیات های مستقیم را دریافت کنند. این گواهی به منزله مجوز مالیاتی برای نقل و انتقال یا دسترسی به دارایی هاست.
- گام ۳: ارائه گواهی مالیاتی به بانک و دریافت سپرده:
با ارائه گواهی اخذ شده از اداره مالیات به شعبه بانک ذیربط، بانک مسدودیت حساب را برطرف کرده و مبلغ سپرده (پس از کسر هرگونه مالیات باقی مانده و با در نظر گرفتن کسورات تایید شده) را به وراث پرداخت می کند.
لیست جامع مدارک مورد نیاز برای هر دو فرآیند
اگرچه فرآیندها متفاوت است، اما برخی مدارک پایه برای هر دو روش الزامی است:
- گواهی فوت متوفی (صادره از اداره ثبت احوال).
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی متوفی.
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث.
- گواهی انحصار وراثت (اعم از محدود یا نامحدود) صادره از شورای حل اختلاف.
- مدارک مربوط به سپرده بانکی (مانند دفترچه حساب یا گواهی موجودی حساب از بانک).
- (برای فرآیند سنتی یا درخواست کسورات) اظهارنامه مالیات بر ارث تکمیل شده و رسید ارسال آن.
- (برای فرآیند سنتی یا درخواست کسورات) مدارک مثبته دیون، هزینه های کفن و دفن و واجبات مالی و عبادی (مانند فاکتورها، گواهی ها و اسناد بدهی).
- (در صورت لزوم) وکالت نامه وکیل یا نماینده قانونی وراث (در صورت وجود وکیل).
آماده سازی دقیق این مدارک لازم برای دریافت سپرده متوفی و آگاهی از نحوه آزاد کردن سپرده بانکی متوفی، گام مهمی در تسریع فرآیند قانونی است.
نتیجه گیری
مالیات بر ارث سپرده بانکی، جزء لاینفک فرآیند قانونی انتقال دارایی ها پس از فوت است که شناخت دقیق قوانین و مقررات آن برای وراث امری ضروری تلقی می شود. در این مقاله به بررسی جامع تغییرات قانونی، به ویژه تمایز میان متوفیان قبل و بعد از سال ۱۳۹۵، نحوه محاسبه دقیق مالیات بر اساس طبقات وراث، و جزئیات بخشنامه جدید سازمان امور مالیاتی در سال ۱۴۰۳ پرداختیم. این بخشنامه، با هدف تسهیل و تسریع دسترسی وراث به سپرده های بانکی متوفی، امکان پرداخت مستقیم مالیات از طریق بانک ها را برای موارد مشخصی فراهم آورده است.
آگاهی از قانون مالیات بر ارث سپرده بانکی (قبل از 1395) و قانون مالیات بر ارث سپرده بانکی (بعد از 1395)، همچنین اطلاع از جزئیات مربوط به کسورات و فرآیندهای اداری، می تواند از سردرگمی ها کاسته و از تحمیل جریمه های احتمالی جلوگیری نماید. با این حال، با توجه به پیچیدگی های گاه به گاه و تفاوت در شرایط هر پرونده، همواره توصیه می شود در موارد ابهام یا پرونده های خاص، از مشاوره تخصصی وکلای دادگستری یا مشاوران مالیاتی مجرب بهره مند شوید. این اقدام نه تنها به تسریع فرآیند کمک می کند، بلکه تضمین می کند که تمامی حقوق و تعهدات مالیاتی به درستی و مطابق با قانون انجام شود.
برای دریافت مشاوره تخصصی در خصوص مالیات بر ارث و سایر مسائل حقوقی مرتبط، می توانید با مشاوران و متخصصان ما در تماس باشید تا راهنمایی های لازم را دریافت کنید.