یخ رابطه ریاض و واشنگتن چگونه شکسته شد؟

در ماه‌های پس از آن روابط بین ایالات متحده و عربستان سعودی اکنون برخلاف صحبت‌های تند و تیز پشت پرده ماه‌های قبل از آن شکوفا شده است. اگر مقام‌های دولت بایدن پیش‌تر پادشاهی سعودی را به مثابه رژیمی سرکش قلمداد می‌کردند اکنون از آن کشور به مثابه یکی از مهم‌ترین شرکای جهانی واشنگتن یاد می‌کنند. آنان اکنون از لزوم عادی سازی روابط دیپلماتیک عربستان سعودی و اسرائیل سخن می‌گویند یک معامله تاریخی که می‌تواند خاورمیانه نوین را شکل داده و تغییر دهد.

چنین توافقی که البته با ادامه جنگ از سوی اسرائیل غیر ممکن به نظر می‌رسد به بایدن دستاوردی در سیاست خارجی می‌بخشید. مقام‌های آمریکایی معتقدند که این توافق می‌تواند بخش مهمی از توافق پایدار برای پایان دادن به بحران در غزه باشد.

تغییر چشمگیر در لحن تا حدی بازتابی از این است که چگونه سیاست خارجی بایدن به جای ایدئولوژی اکنون توسط رخدادها هدایت شده است؛ دقیقا همان طور که پیش‌تر در مورد دولت اوباما نیز صدق می‌کرد. خاورمیانه ناآرام به طور همیشگی روسای جمهور آمریکا را به سوی خود جذب می‌کند حتی در برهه‌هایی که آنان به دنبال دور شدن از آن منطقه هستند. این بار پس از حمله حماس در تاریخ ۷ اکتبر به اسرائیل و پاسخ اسرائیل که آتش جنگ را برافروخت بار دیگر خاورمیانه مورد توجه دولت آمریکا قرار گرفته است.

اگرچه آمریکا وابستگی خود را به واردات نفت از خلیج فارس را کاهش داده، اما آن چه در خاورمیانه رخ می‌دهد هنوز بر قیمت‌های جهانی تاثیر می‌گذارد. با این وجود، در هسته اصلی تغییر رویکرد دولت بایدن این واقعیت سیاست نهفته که واشنگتن دریافته عربستان سعودی بازیگری بسیار مهم است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت و اگر واشنگتن با ریاض تعامل نکند متحدان سنتی امریکا مانند چین و روسیه وارد تعامل عمیق‌تر با آن کشور خواهند شد. در نتیجه، دولت بایدن برای بازداشتن روسیه و چین از همسویی بیش‌تر با عربستان سعودی سعی می‌کند ریاض را در جبهه خود نگه دارد.

روابط عربستان سعودی و ایالات متحده در طول دهه‌های گذشته همراه با فراز و نشیب بوده، اما پس از آن که ترامپ به کاخ سفید راه یافت روابط تجاری و نظامی میان دو کشور به شکل قابل توجهی بهبود یافت. ترامپ اولین سفر خارجی خود را به ریاض انجام داد و حاضر به امضای قراردادهای تسلیحاتی میلیارد دلاری با ولیعهد عربستان سعودی شد. ترامپ در سال ۲۰۱۸ میلادی تنها چند هفته پس از قتل وحشیانه “جمال خاشقجی” روزنامه نگار سعودی منتقد حکومت سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول گفته بود:”ریاض متحد بزرگی در مبارزه بسیار مهم امریکا علیه ایران است”.

با این وجود، بایدن چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای انجام داد و در کارزار انتخاباتی خود متحد شد که رابطه امریکا با بزرگترین صادر کننده نفت جهان را مورد تجدیدنظر قرار دهد و وعده داد ریاض را وادار کند تا بهای قتل خاشقجی را بپردازد. او هم چنین ریاض را به قتل کودکان متهم کرد که آشکارا اشاره به جنگ عربستان سعودی علیه یمن داشت. بایدن پس از قدرت گیری تهدیدات خود را عملی کرد. او یک هفته پس از مراسم تحلیف فروش تسلیحات تهاجمی به ریاض را به حالت تعلیق درآورد و یک ماه بعد از آن یک گزارش محرمانه اطلاعاتی منتشر کرد که نشان می‌دهد محمد بن سلمان کشتن خاشقجی را مورد تایید قرار داده بود.

با این وجود، در پس زمینه این تحولات کانال‌های ارتباطی میان دو کشور باز نگه داشته شد. “برت مک گورک” مشاور ارشد کاخ سفید در خاورمیانه سفری به ریاض انجام داد تا بی سر و صدا به سعودی‌ها اطمینان خاطر دهد که اوضاع پس از چند ماه بهبود خواهد یافت. ریاض هم چنین اقداماتی را انجام داد که در واشنگتن به عنوان پیشنهادی برای رئیس جمهور جدید تلقی شده بود. کمی پیش از مراسم تحلیف بایدن ریاض تحریم منطقه‌ای بیش از سه ساله علیه قطر یکی از دیگر از متحدان امریکا را لغو کرد که باعث کمک به کاهش تنش درسطح منطقه‌ای شد.

هم چنین، در فوریه ۲۰۲۱ میلادی ریاض “لوجین الهذلول” فعال برجسته سعودی را از زندان ازاد کرد. اما زمانی که بایدن “جیک سالیوان” مشاور امنیت ملی خود را به پادشاهی سعودی اعزام کرد روابط فیمابین کماکان تیره و تار بود.

مقام‌های امریکایی به طور آزمایشی در مورد امکان ملاقات بایدن و محمد بن سلمان در گردهمایی گروه جی – ۲۰ در رم در یک ماه پس از آن بحث کردند، اما زمانی که ولیعهد سعودی تصمیم گرفت شخصا در آن اجلاس شرکت نکند آن برنامه به هم خورد. در پایان این ولادیمیر پوتین بود که نقطه عطف کلیدی را رقم زد. حمله روسیه به اوکراین قیمت حامل‌های انرژی را به بالاترین حد در چند سال اخیر رساند و مقام‌های امریکایی نگران بودند که ریاض که از سال ۲۰۱۶ با مسکو در زمینه تولید نفت همکرای می‌کرد ممکن است در کنار پوتین قرار گیرد.

رقابت بزرگ با چین و حمله روسیه به اوکراین به‌طور قابل توجهی دیدگاه دولت بایدن در مورد عربستان سعودی را از یک شریک مشکل ساز به یک دولت نوسانی مطلوب تغییر داد. البته بسیاری در درون دولت بایدن از جمله در وزارت خارجه امریکا هنوز در برابر افزایش تعامل امریکا با محمد بن سلمان مقاومت می‌کردند، اما کسانی نیز بودند که استدلال می‌کردند ترجیح عملگرایی بر اخلاق گرایی رویکرد درستی خواهد بود.

در نتیجه، بایدن مشاور ارشد انرژی کاخ سفید را در ژانویه ۲۰۲۲ میلادی چند هفته قبل از ورود تانک‌های روسی به اوکراین به ریاض فرستاد. با بهبود آزمایشی روابط دولت بایدن ایده یک توافق بزرگ برای عربستان سعودی به منظور عادی سازی روابط با اسرائیل را مطرح کرد.

علیرغم نگرانی‌های مداوم در بخش‌های مختلف دولت بایدن بحث‌ها درباره سفر احتمالی بایدن به پادشاهی سعودی نیز آغاز شد. موافقت ریاض برای برقراری آتش بس با نیروهای انصارالله یمن با میانجی گری سازمان ملل متحد به افراد حامی بهبود روابط با ریاض درون دولت بایدن کمک کرد. سفر بایدن به جده در نهایت انجام شد. این سفر در حالی انجام شد که هفته‌ها پیش از آن اوپک پلاس با افزایش متوسط تولید نفت چیزی که واشنگتن به امید مهار قیمت‌های نفت برای آن تلاش کرده بود صورت گرفت. ظاهر دیدار بایدن با مقام‌های سعودی سرد به نظر می‌رسید و با یک احوالپرسی ناشیانه بین بایدن سالخورده و شاهزاده نسل هزاره (محمد بن سلمان) انجام شد. با این وجود، مقام‌های امریکایی اصرار داشتند که آن دیدار به خوبی پیش رفت و باعث رفع اختلافات فیمابین شد و پایه‌های لازم برای گسترش همکاری را پی ریزی کرد.

هدف از سفر جده شکستن یخ روابط و اجازه دادن به بوروکراسی برای تعامل بود. پس از دیدار بایدن و محمد بن سلمان احساس امکان تحقق این هدف وجود داشت. با این وجود، پس از آن دولت بایدن در مورد تصمیم اکتبر اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت در آستانه انتخابات میان دوره‌ای نوامبر خشمگین شد. این موضوع باعث شد برخی از اعضای عصبانی دولت بایدن به این نتیجه برسند که عناصری در ریاض می‌خواهند دموکرات‌ها در انتخابات با شکست مواجه شوند.

پس از آن ماه‌ها تماس ناچیزی میان واشنگتن و ریاض وجود داشت. ریاض نشان داد که مصمم است با “شی جین پینگ” رئیس جمهور چین روابط گسترده تری برای فروش نفت خود به پکن برقرار کند. پس از آن سعودی‌ها تلاش کردند مقام‌های امریکایی را متقاعد کنند که تصمیم شان برای کاهش تولید نفت براساس پویایی بازار بوده و نه تصمیمی سیاسی. در نهایت کانال‌های ارتباطی بازگشایی شدند.

هم برای ایالات متحده و هم برای عربستان سعودی دستاورد مهم این روابط احیا شده توافق عادی سازی رابطه با اسرائیل است که هر دو طرف برای رسیدن به آن تلاش کرده اند.

طبق آن برنامه در ازای پیمان دفاعی آمریکا و همکاری هسته‌ای عربستان سعودی روابط دیپلماتیک رسمی با اسرائیل برقرار خواهد کرد و اسرائیلی‌ها باید به سمت پذیرش یک کشور مستقل فلسطینی حرکت کنند. با این وجود، جنگ غزه تهدیدی برای شکست مذاکرات در این باره بوده است.

مقام‌های سعودی به طور خصوصی به صراحت اعلام کردند که هنوز برای توافق آماده هستند، اما جنگ اسرائیل در غزه به طور گسترده پویایی را تغییر داده است. علیرغم آن که ریاض طرفدار حماس نبود، اما از ویرانی‌های ناشی از حمله اسرائیل به غزه عصبانی بوده است. مقام‌های امریکایی با سفر به ریاض با مقام‌های سعودی مذاکراتی انجام داده اند، اما “بنیامین نتانیاهو” نخست وزیر اسرائیل هرگونه حرکت به سوی تشکیل کشور فلسطین را رد می‌کند.

ایالات متحده به عربستان سعودی اعلام کرده که آماده از سرگیری فروش تسلیحات است و در مقابل پادشاهی سعودی به ایالات متحده و متحدان اش اجازه داده تا از حریم هوایی ریاض برای دفاع در برابر حملات موشکی و پهپادی استفاده کنند. یکی از مقام‌های ارشد دولت بایدن می‌گوید بر این باور است که پیشرفت در روابط فیمابین میان امریکا و عربستان سعودی ادامه خواهد یافت.

با این وجود، چین همچنان یکی از شرکای کلیدی عربستان است و شاهزاده محمد بن سلمان پوتین را کنار نگذاشته است، زیرا او به دنبال متعادل کردن روابط بین غرب و شرق است. هنوز کسانی در ایالات متحده وجود دارند که با روابط نزدیک‌تر بین ایالات متحده و پادشاهی سعودی مخالف هستند.

310310