خانه‌های بهداشت ایران زبانزد در دنیا

به گزارش کردوار نیوز، مراقبت‌های بهداشتی اولیه (PHC) مراقبت‌های اصلی در زمینه بهداشت هستند که در قالب نظام شبکه ارایه شده و لازم است برای همه افراد جامعه قابل دسترس باشند. بی‌شک استقرار نظام شبکه‌ بهداشت و مراقبت‌های اولیه سلامت، با تکیه بر فعالیت بهورزان، انقلاب چشمگیری را در عرصه دسترسی جامعه ایرانی به خدمات سلامت و ارتقای شاخص‌های بهداشتی، ایجاد کرد و پس از گذشت سال‌ها، این شبکه همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و در حال حاضر نیز پیشگیری از بیماری‌های متعدد در آن ادغام شده است.

خانه‌های بهداشت ایران در گذر ۳۹ سالگی

در سال‌های ابتدای انقلاب اسلامی، واحد بهداشتی در قالب خانه بهداشت وجود نداشت و ایجاد این خانه‌ها از سال ۱۳۶۴ با هدف افزایش شاخص‌های سلامتی و از روستاها شروع شد. بنابراین از سال ۱۳۶۴ در راستای ارتقاء سلامت جامعه بویژه در مناطق روستایی و محروم کشور و دسترسی عادلانه مردم به خدمات سلامت، ایجاد خانه‌های بهداشت در روستاها به عنوان محیطی‌ترین واحد ارائه خدمات بهداشتی درمانی در این مناطق و با حضور «بهورز» به عنوان اولویت مسوولان سلامت کشور در آن بازه زمانی و در حوزه بهداشت تعیین شد.

سنگربانان جبهه بهداشت در دورافتاده‌ترین نقاط ایران

به مدد اقدامات انجام شده طی این سال‌ها، اکنون حدود ۱۸هزار خانه بهداشت در کشور فعال است و در مجموع به ازای هر۱۵۰۰- ۷۰۰ نفر در روستاهای کشور یک خانه بهداشت داریم که خدمات سلامت را بصورت فعال ارائه می‌دهند؛ البته در جمعیت‌های کمتر به صورت اقماری و سیاری، همان خدمات سلامت نیز ارایه می‌شود.

همچنین بیش ‌از ۶۰۰۰ مرکز خدمات جامع سلامت در کشور داریم یعنی میانگین به ازای هر ۱۳۰۰۰ نفر یک مرکز. بیش از ۵۰۰۰ پایگاه سلامت نیز فعالند که خدمات سلامت را به مردم شهری و روستاهای بزرگ ارائه می‌دهند.

بهورز کیست و کارش چیست؟

در مجموع خانه‌های بهداشت و بهورزان وظایفی از جمله آموزش بهداشت عمومی، غربالگری جمعیت تحت پوشش، مراقبت‌های تغذیه‌ای، مراقبت‌های دوران بارداری، واکسیناسیون و ایمن‌سازی، نظارت بر موازین بهداشت حرفه‌ای و … را بر عهده دارند و همگان ارتقای شاخص‌های بهداشتی کشور به ویژه در روستاها را مرهون فعالیت همین خانه‌های بهداشت و البته حضور بهورزان می‌دانند.

و اما به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، از نظر نیروی انسانی فعال در خانه و مراکز بهداشت، در روستا هیچ مشکلی وجود ندارد؛ به طوری که به ازای هر۷۰۰ نفر یک بهورز فعال است و در مجموع حدود ۲۸هزار  بهورز در حال ارائه خدمت در نظام شبکه هستند.

انتخاب بهورزان از جامعه‌ای که قرار است در آن خدمت کنند از آغاز به عنوان یک سیاست برای ایجاد ارتباط معنی‌دار با مردم، در نظام شبکه لحاظ شد. در واقع بهورزان از میان جوانان با استعداد بومی روستاها انتخاب می‌شوند؛ به طوری که با شرایط کار و زندگی مردم عجین  و آشنا هستند و شرایط فرهنگی و نیازهای مردم را می‌شناسند.

همواره بهورزان را ناجیان سلامت در روستاها و البته سنگربانان جبهه بهداشت می‌خوانند و کارشناسان سلامت اذعان دارند که ارتقای شاخص‌های بهداشتی از جمله کاهش معنی‌دار مرگ و میر مادران باردار، کودکان زیر پنج سال و افزایش سن امید به زندگی و در مجموع جلوگیری از اشاعه بسیاری از بیماری‌ها مرهون بکارگیری و تلاش بهورزانی است که گستره خدمات آنها تا دورافتاده‌ترین نقاط کشور پیش رفته است.

خانه‌های بهداشت چه خدماتی ارایه می‌دهند؟

اما شاید سوال آن باشد که خانه‌های بهداشت چه خدماتی را ارایه می‌دهند و در صورت نیاز به خدمات تخصصی، تکلیف چیست؟ در این باره باید گفت که خدمات سطح اول شامل خدمات و مراقبت‌های اولیه سلامت فرد و جامعه در قالب خانه‌ها و شبکه‌ بهداشت به جامعه تحت پوشش ارایه می‌شود. بخشی از این خدمات، خدمات فرد محور است که شامل پیشگیری و آموزش سلامت فردی، تشخیص و درمان بیماری‌ها براساس بسته خدمت و پیگیری نتیجه بیماری، تدبیر فوریت‌ها و مدیریت افراد تحت پوشش است.

بخش دیگر خدمات نیز خدمات جامعه محور (بهداشت عمومی) است که خدمات بهداشت محیط، بهداشت حرفه‌ای، بهداشت محیط مدارس، مبارزه با بیماری‌های واگیردار و غیرواگیردار و آسیب‌ها و جراحات در اپیدمی‌ها و بلایا و پیشگیری و ترویج سلامت را شامل می‌شوند که البته هدف آنها جامعه است.

در مجموع خدمات سطح اول در نقطه آغازین در واحدی به نام «خانه بهداشت/پایگاه سلامت» تعریف می‌شود که با استاندارد نیروی انسانی، فضای فیزیکی و تجهیزات مشخص در مناطق روستایی، عشایری، حاشیه و شهری مبتنی بر اصول ساختار و سطح‌بندی نظام شبکه بهداشت و درمان کشور قرار دارند و خدمات در سطح یک به صورت رایگان ارایه می‌شود.

لازم به تاکید است که خانه‌های بهداشت، پایگاه‌های سلامت یا پایگاه‌های پزشک خانواده به طور معمول در جایی نزدیک به محل زندگی و کار مردم قرار دارند و در آن‌ها نخستین تماس فرد با نظام سلامت از طریق تیم سلامت اتفاق می‌افتد.

همچنین مراکز خدمات جامع سلامت نیز پذیرای ارجاعات مربوط به بیماری‌های هدف، توسط پزشک، کارشناس تغذیه، کارشناس سلامت روان و سایر مشاوره‌های تعریف شده در بسته خدمت، دندانپزشک و خدمات پاراکلینیکی و دارویی از خانه بهداشت یا پایگاه سلامت خواهد بود و علاوه بر آن مدیریت واحدهای تحت پوشش خود را بر عهده خواهند داشت.

سطح دوم خدمات نیز خدمات تخصصی را شامل می‌شود که توسط واحدهای سرپایی تخصصی و واحدهای بستری موجود در نظام سلامت ارائه می‌شوند. این خدمات شامل خدمات تشخیصی درمانی و توانبخشی نوتوانی تخصصی و تدبیر فوریت‌های تخصصی، اعمال جراحی انتخابی و اورژانس، اقدامات بالینی، خدمات دارویی و آزمایشگاهی و تصویربرداری است.

پایگاه‌های سلامت شهری متناظر خانه‌های بهداشت روستایی

در همین راستا باید گفت که در شهرها واحد بهداشتی تحت عنوان «خانه بهداشت» وجود ندارد. اما اگر روستایی بر اساس تقسیمات کشوری به شهر تبدیل شده باشد آن خانه بهداشت در شهر به پایگاه سلامت شهری تغییر وضعیت می‌دهد و در آن خانه بهداشت، حسب شرایط بهورزان یا مراقبین سلامت مشغول به کار می‌باشند. بنابراین می‌توان گفت که واحد متناظر خانه‌های بهداشت در مناطق شهری، پایگاه‌های سلامت شهری هستند که مسئول ارائه خدمات اولیه بهداشتی درمانی مشابه آنچه در روستا وجود دارد، به مردم مناطق شهری هستند.

برنامه وزارت بهداشت برای «پزشکی خانواده» و تحقق عدالت در سلامت

همچنین باید گفت که وزارت بهداشت در نظر دارد با گسترش برنامه پزشکی خانواده، دسترسی آحاد جامعه به خدمات بهداشتی و درمانی را تسهیل کرده، در جهت تحقق عدالت در سلامت حرکت کند و در این مسیر نیز البته به رعایت مسیر «ارجاع» تاکید دارد؛ به این ترتیب اگر مراجعه‌کنندگان به سطح اول خدمات، به خدمات تخصصی‌تری که از عهده سطح اول بر نمی‌آید، نیاز داشته باشند، واحد مذکور، مراجعه کننده را به سطح دوم ارائه خدمات ارجاع می‌دهد. سطح دوم نیز در صورت لزوم، فرد را جهت ارائه خدمات تخصصی و فوق تخصصی به سطوح بالاتر ارجاع می‌دهد. این زنجیره ارائه خدمات از سطح اول به سطوح بالاتر را نظام ارجاع می‌نامند.

در مجموع سال‌هاست که بر برنامه پزشکی خانواده و گسترش آن به تمام کشور تاکید می‌شود اما این برنامه با وجود تکلیف قانونی در چند برنامه توسعه‌ای، همچنان به دلیل برخی پیچیدگی‌ها و عدم تامین اعتبارات، بر زمین مانده و از سال ۸۴ که از روستاها شروع شد و همچنین اجرای آن از سال ۹۱ در دو استان فارس و مازندران با چالش‌هایی همراه شد و برخی نارضایتی‌ها در ارایه دهندگان و همچنین گیرندگان خدمات را به دنبال داشته است.

در هر حال، برنامه پزشکی خانواده روستایی از سال ۱۳۸۴ برای نزدیک به ۳۰ میلیون جمعیت روستایی، عشایر و ساکنین شهرهای زیر ۲۰هزار نفر در حال اجراست و خدمات فعال مراقبتی و همچنین خدمات درمانی، دارویی و پاراکلینیک را ارایه می‌دهد.

۲۰میلیون از جمعیت مشمول این برنامه، بیمه شده روستایی هستند و ۱۰ میلیون نفر دیگر نیز بیمه شده تامین اجتماعی، نیروهای مسلح، اتباع و غیره.

به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، اکنون بیش از ۴۲۰۰ مرکز خدمات جامع سلامت مجری برنامه پزشک خانواده روستایی هستند که در قالب مراکز شبانه روزی، مراکز معین و بیتوته خدمات درمانی را به صورت ۲۴ ساعته ارایه می‌کنند.

همچنین ۷۰۲۱ پزشک خانواده، ۱۸۰۰ دندانپزشک، ۵۶۲۰ ماما و ۱۰۵ بهداشتکار دهان و دندان خدمات بسته خدمتی را برای گروه‌های هدف شامل کودکان زیر ۱۴ سال و زنان باردار و شیرده به صورت رایگان ارایه می‌کنند. ۱۵۰۳ کاردارن و کارشناس علوم آزمایشگاهی، ۹۸ کاردان و کارشناس رادیولوژی، ۲۰۵ کارشناس تغذیه، ۴۵۰ روانشناس، بیش از ۲۸۰۰۰ بهورز و ۴۶۰۰ نفر هم سایر نیروهای بهداشتی در این برنامه در حال فعالیت هستند و بسته خدمتی منطبق بر گروه‌های سنی را به همراه خدمات درمانی، تشخیصی و دارویی را در بستر الکترونیک به جمعیت تحت پوشش ارایه می‌دهند.

و اما «برنامه پزشک خانواده ۰۲»

برنامه پزشک خانواده ۰۲ از سال ۱۳۹۱ با مشارکت دو سازمان بیمه سلامت و تامین اجتماعی در دو استان فارس و مازندران اجرایی شد و در حدود ۴۶۰۰۰۰۰ نفر جمعیت مشمول بیمه‌های مذکور، تحت پوشش این برنامه قرار دارند و تعداد ۱۹۱۲ پزشک به همراه ۱۵۴۳ مراقب سلامت در بخش دولتی و خصوصی در این برنامه در حال فعالیت هستند.

برنامه دولت چهاردهم برای پزشکی خانواده

در شهرهای بالای ۲۰هزار نفر (به غیر از استان‌های فارس و مازندران که مجری برنامه ۰۲ هستند) نظام شبکه در قالب مراکز خدمات جامع سلامت و پایگاه‌های سلامت به ۵۰ میلیون جمعیت ساکن ارایه خدمت می‌کند. تعداد ۲۶۷۰ پزشک و ۲۱۹۴۱ مراقب سلامت در این برنامه مشغول فعالیتند.

از ابتدای استقرار دولت چهاردهم، شخص رییس جمهور بر عملیاتی شدن پزشکی خانواده در سراسر کشور تاکید کرد و در همین راستا هم به اذعان مسوولان وزارت بهداشت، ضمن بررسی چالش‌های اجرای این برنامه در دو استان فارس و مازندران، با هدایت وزیر بهداشت کلیات و مدل اجرایی آن برای اجرا در شهرها تدوین شده و به اذعان مسوولان در صورت تامین اعتبار حدود ۸۵ همتی برای ۸۶ میلیون جمعیت شهری و روستایی، از سال آینده آغاز خواهد شد. به این ترتیب شیوه نامه برنامه تدوین شده و برآورد نیروی انسانی و زیرساخت‌های مورد نیاز و همچنین اعتبارات مورد نیاز انجام و چهار دانشگاه فسا، مازندران، دزفول و تهران (صرفا شهر اسلامشهر) در فاز اول اجرا انتخاب شدند که در صورت همکاری ذی‌نقشان، وزارت بهداشت برای اجرای آن اعلام آمادگی کرده؛ ضمن اینکه ردیف اعتباری برای برنامه پزشکی خانواده در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ درخواست شده و به طور کلی به منظور ارتقا و راه‌اندازی برنامه پزشکی خانواده در سال آینده برای ۸۶ میلیون جمعیت شهری و روستایی اعتباری بالغ بر ۸۵ همت در سطح یک و بخش سرپایی سطح دو برآورد شده است.

در مجموع در شهرها نیز برنامه از این قرار است که در صورت تامین اعتبار مالی برای اجرای برنامه پزشکی خانواده، به ازای هر۱۵۰۰ نفر یک مراقب سلامت و به ازای هر۳۰۰۰ نفر نیز یک پزشک فعال شود و به این ترتیب تیم سلامت قادر خواهند بود کل خدمات سلامت را به مردم ارائه دهند.

در مجموع همواره بر اولویت پیشگیری بر درمان در نظام سلامت تاکید می‌شود؛ موضوعی که مسوولان و دست‌اندرکاران سلامت معتقدند این مهم صرفا از طریق تقویت و بازسازی شبکه بهداشتی درمانی کشور، اجرای کامل برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع، ارتقاء سواد سلامت و خودمراقبتی محقق خواهد شد و در سایه تامین اعتبار واقعی برای این خدمات شاهد نتایج آن در کوتاه مدت و درازمدت خواهیم بود و گفته می‌شود که حداقل یک دهه زمان نیاز است تا نتایج آن قابل لمس باشد. البته نتایج کوتاه مدتی هم وجود دارد که درصورت اجرای بسته‌های خدمت پیشگیری در قالب اجرای برنامه پزشکی خانواده و نظام ارجاع به طور کامل شاهد آن خواهیم بود.

انتهای پیام