مسجد جامع شهر گلپایگان

10 ساعت پیش

خواندن این مطلب 9 دقیقه زمان میبرد

مسجد جامع گلپایگان نگینی درخشان در قلب شهر گلپایگان نه تنها یک مکان عبادی بلکه گنجینه ای از هنر و معماری ایرانی-اسلامی است. این مسجد که قدمت آن به دوران سلجوقی بازمی گردد با گنبد باشکوه کتیبه های ارزشمند و تزئینات چشم نوازش هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. اما اهمیت این بنا تنها به زیبایی ظاهری آن محدود نمی شود بلکه مسجد جامع گلپایگان شاهدی است بر تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه و نقش مهمی که در شکل گیری هویت فرهنگی و مذهبی آن ایفا کرده است. در طول قرن ها این مسجد نه تنها محل عبادت و گردهمایی مردم بوده بلکه به عنوان یک مرکز علمی و فرهنگی نیز فعالیت داشته است. با این حال گذر زمان و حوادث طبیعی و انسانی آسیب های زیادی به این بنا وارد کرده است. از این رو مرمت و نگهداری از این اثر ارزشمند نه تنها یک وظیفه ملی بلکه یک ضرورت فرهنگی است. در این مقاله به بررسی تاریخچه معماری کتیبه ها و مرمت های انجام شده بر روی مسجد جامع گلپایگان می پردازیم و تلاش می کنیم تا ابعاد مختلف این اثر باشکوه را برای شما روشن سازیم. همچنین به بررسی جاذبه های دیگر شهر گلپایگان نیز خواهیم پرداخت.

مسجد جامع گلپایگان؛ بزرگ ترین مسجد دوران سلجوقی در شهر گلپایگان

مسجد جامع گلپایگان به عنوان یکی از بزرگ ترین و باشکوه ترین مساجد دوران سلجوقی در ایران در شهر تاریخی گلپایگان خودنمایی می کند. این بنای ارزشمند نه تنها یک مکان عبادی بلکه نمادی از هنر معماری و فرهنگ غنی این منطقه است. مسجد جامع گلپایگان با قدمتی که به قرن ششم هجری قمری بازمی گردد در طول سالیان متمادی شاهد رویدادهای تاریخی بسیاری بوده و همواره به عنوان قلب تپنده شهر گلپایگان نقش مهمی در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم ایفا کرده است. عظمت و شکوه این مسجد به ویژه گنبد آجری رفیع کتیبه های نفیس و تزئینات زیبای آن هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. این مسجد با معماری منحصربه فرد و تزئینات هنرمندانه اش به عنوان یک الگوی برجسته در معماری اسلامی شناخته می شود و سالانه گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کند.

مسجد جامع سرآور نگین گم شده گلپایگان

در میان آثار تاریخی و باستانی شهر گلپایگان مسجد جامع این شهر به عنوان نگینی درخشان خودنمایی می کند. این بنای ارزشمند که یادگاری از دوران سلجوقی است با معماری بی نظیر و تزئینات هنرمندانه خود هر بیننده ای را مسحور می کند. مسجد جامع گلپایگان نه تنها یک مکان عبادی بلکه گواهی است بر تاریخ و فرهنگ غنی این منطقه. این مسجد در طول قرن ها شاهد رویدادهای بسیاری بوده و همواره به عنوان یک مرکز مهم مذهبی و اجتماعی نقش بسزایی در زندگی مردم گلپایگان ایفا کرده است. متاسفانه با وجود ارزش تاریخی و فرهنگی فراوان مسجد جامع گلپایگان آن چنان که شایسته است مورد توجه قرار نگرفته و می توان گفت که این نگین ارزشمند در میان هیاهوی زندگی روزمره تا حدودی به فراموشی سپرده شده است. امید است با معرفی بیشتر این اثر باشکوه و تلاش برای حفظ و مرمت آن بتوانیم این نگین گران بها را دوباره به جایگاه اصلی خود بازگردانیم.

تاریخ بنای مسجد جامع گلپایگان

مسجد جامع گلپایگان در سال 508 هجری قمری در دوران حکومت ابوشجاع محمد بن ملکشاه سلجوقی بنا شده است. پیش از کشف کتیبه های محراب تاریخ ساخت مسجد را بین سال های 497 تا 512 هجری قمری یعنی دوران حکومت ابوشجاع می دانستند. باستان شناسان با بررسی کتیبه های محراب دریافتند که بخشی از کتیبه ها در زیر کف شبستان مسجد قرار دارد و به احتمال قوی تاریخ بنا نیز روی آن نوشته شده است. بدین ترتیب تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص شد. مسجد جامع گلپایگان به دستور ابونصر ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بابا عبدالملک ساخته شده و نام این شخص در دو جای مسجد یکی در کتیبه دور گنبد و دیگری در حاشیه محراب درج شده است. معمار این مسجد ابوعمر بن محمد القزوینی (معروف به بواسار کسرار) بوده و نام او نیز در بالای محراب در زیر کتیبه دور گنبد در دو سطح نقش بسته است.

معماری مسجد

مسجد جامع گلپایگان نمونه ای برجسته از معماری دوران سلجوقی با ویژگی های منحصربه فرد خود هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. این مسجد دارای صحن و شبستان وسیع و گنبد بزرگ آجری است. ساختمان گنبد متعلق به اوایل قرن ششم هجری قمری است. صحن مسجد جامع گلپایگان بدون احتساب هشتی ها حجره ها و رواق ها حدود 1600 متر مربع مساحت دارد. ارتفاع گنبد مسجد 22 متر و ابعاد گنبد از داخل 12 در 12 متر است. یک حوض آب بزرگ و کم عمق نیز در وسط صحن مسجد قرار دارد که علاوه بر مکانی برای وضو گرفتن نمازگزاران بر زیبایی این مسجد افزوده است. سر در مسجد گلپایگان از سمت داخل محوطه رو به صحن با آجرهای آبی رنگ با جمله «یا علی» به صورت زیبایی مزین شده است و شبستان اصلی مسجد جامع گلپایگان همچون سایر بناهای عصر سلجوقی فاقد کاشی کاری است. مسجد به طور کامل از آجر ساخته شده و فقط پی آن از سنگ است. در برخی قسمت ها که بعدها ساخته شده مسجد دارای کاشیکاری است.

دو پوش گنبد گاهی پیوسته و گاه گسسته است

گنبد مسجد جامع گلپایگان از نوع دوپوش است. دوپوش گنبد مسجد جامع گلپایگان مانند دوپوش گنبد مسجد جامع یزد و اغلب گنبدهای قرن هفتم به بعد گسسته (و نه پیوسته) است. گنبدهای پیش از اسلام (و همچنین گنبدهایی مانند گنبد سلطانیه و گنبد مسجد شیخ لطف الله و گنبد خاگی مسجد جامع اصفهان) دو پوش پیوسته است. چنان که گاهی دو پوسته بی هیچ واسطه ای به هم متصل می شده و گاهی هم فقط صندوقه یا کندو و شیاره ای میان آن ها فاصله بوده است. در گنبدهای گسسته (مثل گنبد مسجد جامع گلپایگان) گاهی دو پوسته در کلاله از هم فاصله می گیرند. این نوع ساختار علاوه بر کاهش وزن گنبد به تهویه بهتر هوا نیز کمک می کند. فضای خالی بین دو پوسته عایقی حرارتی ایجاد می کند که از گرم شدن بیش از حد فضای داخلی مسجد در تابستان و سرد شدن آن در زمستان جلوگیری می کند. این ویژگی نشان از درایت و دانش معماران ایرانی در طراحی و ساخت بناهای مذهبی دارد.

کتیبه های مسجد

مسجد جامع گلپایگان گنجینه ای از کتیبه های ارزشمند است که هر کدام داستانی از تاریخ و فرهنگ این منطقه را روایت می کنند. این کتیبه ها که به خط کوفی نگاشته شده اند شامل آیات قرآن کریم اسامی بزرگان دین و بانیان مسجد هستند. در متن کوفی گنبد نام محمد بن ملک شاه خوانده می شود و اطراف محراب بزرگ زیر گنبد در متن کتیبه ای نام بانی آن بنای عظیم را ابونصربن محمد بن ابراهیم آورده اند. همچنین بر بدنه های مختلف شبستان نام بزرگان دین و جملات مذهبی را به خط کوفی آجری نوشته اند. درکتیبه های مسجد جامع گلپایگان که شرح نوشته ها به خط کوفی است نام ابابکر صدیق عمر بن خطاب عثمان علی ابن ابیطالب و طلحه و زبیر و عبدالرحمن بن عوف آمده است. البته بعدها عده ای خواسته اند در اصل کتیبه دست ببرند و جملاتی را در رد و لعن ابابکر و عمر و عثمان و… در کنار کتیبه افزوده اند و چند جا را خط زده اند. رساله کتیبه مسجد جامع گلپایگان را فضل الله بروجردی در عصر ناصری نوشته است و نسخه منحصر به فرد آن به شماره 13/6196 در مجموعه 1577 در کتابخانه ملی ملک نگهداری می شود. این نسخه در 2صفحه 25 سطری به خط شکسته نستعلیق به تاریخ کتابت 1302 هجری قمری ظاهرا به خط مولف و در ابعاد 7/17 در 8/10 سانتی متر است. این کتیبه ها نه تنها ارزش هنری و تاریخی دارند بلکه به عنوان یک منبع مهم برای شناخت تاریخ و فرهنگ این منطقه نیز محسوب می شوند.

مرمت مسجد

مسجد جامع گلپایگان به دلیل قدمت زیاد در طول زمان آسیب های بسیاری دیده است. این آسیب ها ناشی از عوامل مختلفی از جمله عوامل انسانی (مرمت های نادرست ساخت و سازهای حاشیه ای آسیب های منظری و رفتارهای نامناسب) عوامل طبیعی (رطوبت) و حوادث غیرمترقبه بوده اند. از جمله آسیب های وارد شده به مسجد می توان به تغییر در نوع سازه ایوان و اجرای آن با فلز تغییر در سبک مرمتی محراب و ناملموس کردن آن از بین رفتن گچ بری های تزیینی زیر گریو گنبد استفاده از وسایل مدرن آسیب دیدن شبستان اصلی و تاریخی مسجد در اثر ساخت یک شبستان جدید اشاره کرد. با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی این بنا مرمت و بازسازی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در طول سالیان متمادی تلاش های زیادی برای مرمت و حفظ این اثر ارزشمند انجام شده است. مسجد جامع گلپایگان در سال 1310 ه‍.ش به سرپرستی آندره گدار فرانسوی مرمت شده است. مراحل مرمت این مسجد تاریخی شامل سبک سازی پشت بام مسجد ترمیم آجرهای گنبد شیب بندی واجرای لایه کاهگل غلطک کاری و آجر فرش بنا با ملات کاه گل و بندکشی دیواره های مسجد به مساحت 700 مترمربع است.

آغاز عملیات مرمت محراب تاریخی مسجد جامع گلپایگان

محراب مسجد جامع گلپایگان یکی از مهم ترین و ارزشمندترین بخش های این بنای تاریخی است. این محراب که با تزئینات هنرمندانه و کتیبه های نفیس خود هر بیننده ای را مجذوب می کند در طول زمان آسیب های زیادی دیده است. به منظور حفظ و احیای این اثر ارزشمند عملیات مرمت محراب تاریخی مسجد جامع گلپایگان آغاز شده است. در این عملیات تلاش می شود تا با استفاده از روش های علمی و تخصصی آسیب های وارد شده به محراب برطرف شده و زیبایی و شکوه اولیه آن بازگردانده شود. مرمت محراب شامل پاکسازی استحکام بخشی ترمیم تزئینات و کتیبه ها و همچنین مستندنگاری دقیق از وضعیت موجود است. این عملیات با نظارت کارشناسان مجرب و با استفاده از مصالح و تکنیک های سنتی انجام می شود تا اصالت و هویت تاریخی محراب حفظ شود.

مسجد جامع گلپایگان و شکارچیان گنج

متاسفانه مسجد جامع گلپایگان نیز از گزند سودجویان و حفاران غیرمجاز در امان نمانده است. در طول سالیان متمادی گزارش هایی مبنی بر تلاش برای یافتن گنج در این بنای تاریخی منتشر شده است. شکارچیان گنج با طمع دستیابی به ثروت های افسانه ای به این مسجد آسیب های جدی وارد کرده اند. حفاری های غیرمجاز تخریب کتیبه ها و تزئینات و آسیب رساندن به ساختار بنا از جمله اقداماتی است که توسط این افراد انجام شده است. این اقدامات نه تنها باعث از بین رفتن بخشی از تاریخ و فرهنگ این منطقه می شود بلکه خطر فروریختن و نابودی کامل مسجد را نیز افزایش می دهد. شکارچیان گنج از جمله Lorenz korn و تیم همراهش (که به گلپایگان نیز آمده اند) با شگفتی از کتیبه های مسجد جامع گلپایگان یاد کرده اند. (منبع: مقاله Schatzsuche unter der Moschee شکار گنج در مسجد)

جاذبه های گلپایگان

شهر گلپایگان علاوه بر مسجد جامع باشکوه دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوانی است که هر کدام تجربه ای منحصربه فرد را برای بازدیدکنندگان رقم می زنند. از جمله این جاذبه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد: ارگ گوگد یکی از بزرگ ترین و زیباترین ارگ های تاریخی ایران با معماری منحصربه فرد و تزئینات چشم نواز هر بیننده ای را به تحسین وا می دارد. مناره گلپایگان با ارتفاع 18 متر یکی دیگر از آثار تاریخی این شهر است که قدمت آن به دوره سلجوقی بازمی گردد. بازار چهارسوق گلپایگان با قدمتی بیش از 400 سال یکی از قدیمی ترین و زیباترین بازارهای سنتی ایران است که هنوز هم رونق خود را حفظ کرده است. سد گلپایگان با منظره ای زیبا و چشم نواز مکانی مناسب برای تفریح و استراحت در دل طبیعت است. دشت لاله های گلپایگان در فصل بهار با پوشیده شدن از لاله های رنگارنگ منظره ای بی نظیر را به وجود می آورد. علاوه بر این ها گلپایگان دارای جاذبه های دیگری مانند امامزاده هفده تن روستای وانشان و پارک جنگلی است که بازدید از آن ها نیز خالی از لطف نیست.

مساجد جامع و تاریخی ایران

ایران سرزمینی با تمدن کهن و فرهنگ غنی دارای مساجد جامع و تاریخی فراوانی است که هر کدام نمادی از هنر معماری و فرهنگ اسلامی-ایرانی هستند. این مساجد نه تنها مکان هایی برای عبادت بلکه گنجینه هایی از هنر و تاریخ هستند که در طول قرن ها شاهد رویدادهای بسیاری بوده اند. از جمله این مساجد می توان به مسجد جامع اصفهان مسجد جامع یزد مسجد جامع تبریز مسجد جامع کاشان و مسجد جامع اردبیل اشاره کرد. هر کدام از این مساجد با ویژگی های منحصربه فرد خود داستانی از تاریخ و فرهنگ این سرزمین را روایت می کنند. معماری بی نظیر تزئینات هنرمندانه کتیبه های نفیس و گنبدهای باشکوه از جمله ویژگی های مشترک این مساجد هستند. بازدید از این مساجد فرصتی است برای آشنایی با هنر و معماری اسلامی-ایرانی و درک عمیق تر از تاریخ و فرهنگ این سرزمین. این مساجد نه تنها برای مسلمانان بلکه برای تمام علاقه مندان به هنر تاریخ و فرهنگ جذاب و دیدنی هستند.

مسجد جامع گلپایگان چیست؟

مسجد جامع گلپایگان یک مسجد تاریخی مربوط به دوره سلجوقی است که در شهر گلپایگان واقع شده و به عنوان یکی از بزرگ ترین و مهم ترین مساجد تاریخی ایران شناخته می شود.