مقدار قانونی مهریه چند سکه است

هیچ سقف قانونی برای تعیین مقدار مهریه وجود ندارد؛ اما برای اجرا و ضمانت کیفری آن در محاکم قضایی، سقف هایی تعیین شده است. مهم ترین آن ها ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی است و طرحی برای کاهش سقف حبس به ۱۴ سکه نیز در مجلس در دست بررسی نهایی است. این تفاوت ها، منبع بسیاری از ابهامات حقوقی پیرامون مهریه است.

مهریه، به عنوان یکی از حقوق مالی مهم زن در عقد ازدواج، همواره موضوع بحث و گفتگوهای فراوانی در جامعه و محاکم حقوقی بوده است. ابهامات پیرامون «قانون جدید مهریه ۱۴ سکه» و «قانون ۱۱۰ سکه» و نیز شایعات مربوط به سقف های اجباری برای تعیین مهریه، سردرگمی های زیادی را برای زوجین در آستانه ازدواج، و یا افرادی که درگیر اختلافات خانوادگی هستند، ایجاد کرده است. درک دقیق از مفاهیم حقوقی، تفاوت میان مهریه توافقی، سقف های اجرایی مدنی و ضمانت اجرای کیفری (حبس)، برای اتخاذ تصمیمات آگاهانه در مراحل مختلف زندگی مشترک، امری ضروری است. این مقاله به تفصیل به بررسی قوانین جاری در خصوص مهریه و تبیین ابعاد مختلف آن می پردازد.

مبانی مهریه در قانون ایران: از تعریف تا تعیین

مهریه، یک حق مالی شرعی و قانونی برای زن است که به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، بر ذمه مرد قرار می گیرد. این حق، فارغ از نوع عقد (دائم یا موقت)، از زمان عقد ایجاد شده و زن می تواند هر زمان که بخواهد آن را مطالبه کند. درک صحیح از ماهیت مهریه، پیش نیاز هرگونه بررسی حقوقی در این زمینه است.

مهریه چیست؟ تعریف قانونی و شرعی

در متون فقهی و قانون مدنی ایران، مهریه به مالی گفته می شود که شوهر در هنگام عقد نکاح یا پس از آن، به عنوان نشانه ای از تعهد و صداقت، به زن خود می پردازد. این حق مالی، نه به عنوان قیمت زن، بلکه به عنوان پشتوانه مالی و ادای احترام به او تلقی می شود. مهریه می تواند شامل هر مالی باشد که ارزش اقتصادی داشته و قابل تملیک باشد؛ از سکه طلا، وجه نقد، املاک، تا حتی آموزش قرآن یا انجام سفر حج.

انواع مهریه در قانون مدنی ایران به شرح زیر است:

• مهرالمسمی: این رایج ترین نوع مهریه است که مقدار و جنس آن با توافق و تراضی زوجین در حین عقد تعیین و در سند رسمی ازدواج ثبت می شود. نامگذاری مسمی به معنای نامبرده شده یا مشخص شده است.
• مهرالمثل: در صورتی که مهریه در عقد نکاح دائم تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده باطل باشد (مانند مال نامشروع)، و رابطه زناشویی برقرار شده باشد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. مهرالمثل بر اساس شان و منزلت زن، وضعیت خانوادگی و اجتماعی او، و عرف و عادات منطقه تعیین می شود و در واقع، مهریه ای است که زنان هم طبقه و هم شأن او دریافت می کنند.
• مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح دائم، مهریه تعیین نشده باشد و قبل از نزدیکی، زوجین از یکدیگر جدا شوند (طلاق). در این حالت، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد و عرف، مبلغی را به عنوان مهرالمتعه برای زن تعیین می کند.

آیا قانون برای تعیین مقدار مهریه سقفی تعیین کرده است؟

یکی از پرسش های کلیدی و رایج، وجود سقف قانونی برای تعیین مهریه است. پاسخ صریح و قانونی این است که خیر، قانون مدنی ایران هیچ سقف و محدودیتی برای تعیین مقدار مهریه در زمان عقد نکاح تعیین نکرده است. زوجین می توانند با توافق یکدیگر، هر میزان سکه، وجه نقد، مال منقول یا غیرمنقول را به عنوان مهریه تعیین و در سند رسمی ازدواج ثبت کنند. این توافق، از نظر قانونی معتبر و لازم الاجرا است.

با این حال، با توجه به تحولات اقتصادی و اجتماعی، در رویه قضایی و قانون گذاری های بعدی، سقف هایی برای اجرا و ضمانت کیفری مهریه در نظر گرفته شده است که این امر نباید با سقف تعیین مهریه اشتباه گرفته شود. تعیین مهریه به صورت عاقلانه و متناسب با توان مالی مرد، اگرچه قانونی نیست، اما از لحاظ اخلاقی و برای جلوگیری از بروز مشکلات آتی در زندگی مشترک توصیه می شود. در واقع، مهریه یک تعهد مالی است و انتخاب عددی منطقی، به پایداری روابط کمک شایانی می کند.

محاسبه مهریه به نرخ روز: چطور و چرا این تغییر اعمال شد؟

در گذشته، مهریه هایی که به صورت وجه نقد تعیین می شدند، با گذشت زمان و تورم، ارزش واقعی خود را از دست می دادند و این امر به ضرر زن بود. برای جبران این نقیصه و حفظ ارزش واقعی مهریه، قانونگذار دست به اصلاحاتی زد.

بر اساس ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و تبصره الحاقی آن (مصوب ۱۳۷۶)، در صورتی که مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد، محاسبه و پرداخت خواهد شد. این شاخص، ارزش پول را در زمان مطالبه مهریه با ارزش آن در زمان وقوع عقد مقایسه می کند تا مهریه به نرخ روز محاسبه شود.

مثالی برای درک بهتر نحوه محاسبه:
فرض کنید زنی در سال ۱۳۸۰ مهریه خود را به مبلغ ۵ میلیون تومان وجه نقد تعیین کرده است. اگر در سال ۱۴۰۴ او بخواهد مهریه خود را مطالبه کند، این مبلغ بر اساس شاخص تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی تعدیل و به نرخ روز محاسبه می شود. به این ترتیب، مثلاً ممکن است ۵ میلیون تومان سال ۱۳۸۰ معادل ۵۰۰ میلیون تومان در سال ۱۴۰۴ محاسبه شود. این مکانیزم برای حفظ حقوق زن در برابر کاهش ارزش پول ملی طراحی شده است. برای مهریه هایی که به صورت سکه طلا تعیین شده اند، این محاسبه کمی متفاوت است؛ چرا که ارزش سکه خود به صورت روزانه مشخص است و نیاز به تعدیل با شاخص تورم ندارد، بلکه همان نرخ روز سکه ملاک قرار می گیرد.

سقف های اجرایی مهریه: درک تفاوت ۱۱۰ سکه و طرح ۱۴ سکه

مبحث سقف های اجرایی مهریه یکی از پیچیده ترین و پرابهام ترین بخش های حقوق خانواده است که نیازمند تبیین دقیق تفاوت میان مفاهیم مختلف است. این بخش به تشریح تفاوت میان قانون ۱۱۰ سکه و وضعیت طرح ۱۴ سکه می پردازد.

قانون ۱۱۰ سکه: سقف ضمانت اجرای کیفری فعلی

ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، یکی از مهم ترین مبانی قانونی در تعیین سقف ضمانت اجرای کیفری مهریه است. بر اساس این ماده: هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی است و چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است. رعایت مقررات مربوط به محاسبه مهریه به نرخ روز کماکان الزامی است.

این ماده قانونی به وضوح مشخص می کند که:

• برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه طلا (یا معادل آن)، امکان اعمال ضمانت اجرای کیفری وجود دارد. به این معنی که اگر مرد از پرداخت مهریه تا این سقف امتناع کند و اعسار (ناتوانی مالی) خود را ثابت نکند، دادگاه می تواند حکم توقیف اموال و در نهایت، حکم جلب او را صادر کند که منجر به حبس خواهد شد. این سقف، در رویه قضایی به عنوان سقف اعمال مجازات حبس شناخته می شود.
• هدف اصلی این قانون، جلوگیری از زندانی شدن مردان به دلیل مهریه های سنگین و در عین حال، حفظ حق زن برای مطالبه مهریه است.

مثالی از مطالبه ۱۱۰ سکه:
اگر مهریه زنی ۱۵۰ سکه باشد و او اقدام به مطالبه مهریه کند، دادگاه ابتدا ۱۱۰ سکه را مورد بررسی قرار می دهد. برای این ۱۱۰ سکه، اگر مرد ادعای اعسار کند و نتواند آن را اثبات کند، ممکن است با حکم جلب و حبس مواجه شود.

مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه: ملاک ملائت زوج

بر اساس همان ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱، برای بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه مهریه، ضمانت اجرای کیفری (حبس) اعمال نمی شود. به عبارت دیگر، اگر مهریه زنی بیش از ۱۱۰ سکه باشد (مثلاً ۲۰۰ سکه)، برای ۸۰ سکه مازاد بر ۱۱۰ سکه، مرد بابت عدم پرداخت آن زندانی نخواهد شد.

ملاک مطالبه این بخش از مهریه، ملائت زوج است. ملائت به معنای توانایی مالی و تمکن اقتصادی مرد است. یعنی زن برای مطالبه بخش مازاد بر ۱۱۰ سکه، باید در دادگاه اثبات کند که مرد توانایی مالی و دارایی کافی برای پرداخت آن را دارد. اگر زن بتواند ملائت زوج را اثبات کند، دادگاه حکم به پرداخت آن صادر خواهد کرد، اما این مطالبه صرفاً از طریق مدنی و توقیف اموال (به غیر از مستثنیات دین) امکان پذیر است و مرد بابت آن به زندان نمی رود.

این تمایز، اهمیت زیادی دارد؛ چرا که بسیاری از افراد به اشتباه تصور می کنند که اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، بخش مازاد کلاً ساقط می شود یا قابل مطالبه نیست. در حالی که این تصور نادرست است و زن همچنان حق دریافت کل مهریه را دارد، اما نحوه و ضمانت اجرای وصول آن برای بخش مازاد، متفاوت خواهد بود.

طرح ۱۴ سکه: واقعیت ها و شایعات پیرامون قانون جدید ۱۴۰۴

یکی از موضوعات داغ و پرابهام در سال های اخیر، طرح یا پیشنهاد کاهش سقف حبس مهریه به ۱۴ سکه است. این طرح، بارها در محافل خبری و حقوقی مطرح شده و منجر به سردرگمی بسیاری از مردم شده است که آیا قانون جدید مهریه ۱۴ سکه تصویب و لازم الاجرا شده است یا خیر.

واقعیت این است که طرح ۱۴ سکه، در حال حاضر (تا آبان ۱۴۰۴) یک طرح یا پیشنهاد مجلس شورای اسلامی است و هنوز به صورت قطعی به قانون لازم الاجرا تبدیل نشده است. این طرح به دنبال کاهش سقف حبس مهریه (ضمانت اجرای کیفری) از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه است. هدف اصلی این طرح، کاهش جمعیت زندانیان مهریه و تعدیل فشار بر مردان است، نه کاهش کل میزان مهریه توافقی.

نکات مهم درباره طرح ۱۴ سکه:

• ماهیت طرح: این یک پیش نویس قانونی است که کلیات آن در مجلس تصویب شده و برای تبدیل شدن به قانون نهایی، نیاز به تصویب جزئیات در مجلس، تایید شورای نگهبان و ابلاغ رسمی از سوی دولت دارد. تا زمانی که این مراحل به طور کامل طی نشود، طرح مذکور جنبه قانونی و اجرایی ندارد.
• هدف طرح: این طرح به دنبال آن است که مرد تنها تا سقف ۱۴ سکه با مجازات حبس مواجه شود. یعنی اگر مردی مهریه خود را تا این میزان نپردازد و اعسار او نیز ثابت نشود، ممکن است زندانی شود. اما برای مهریه مازاد بر ۱۴ سکه، حتی اگر مرد توانایی مالی داشته باشد، حبس اعمال نخواهد شد.
• حق زن: این طرح به معنای حذف مابقی مهریه نیست. زن همچنان حق دریافت کل مهریه توافقی خود را دارد و می تواند برای وصول آن از طریق مدنی (توقیف اموال، حقوق و…) اقدام کند، مشروط بر اینکه توانایی مالی مرد را اثبات کند.

تفاوت اساسی میان قانون ۱۱۰ سکه و طرح ۱۴ سکه در «سقف ضمانت اجرای کیفری» است. قانون فعلی، حبس را تا سقف ۱۱۰ سکه پیش بینی می کند، در حالی که طرح پیشنهادی، این سقف را به ۱۴ سکه کاهش می دهد. اما در هر دو حالت، اصل مهریه زن کماکان پابرجا و قابل مطالبه از طریق مدنی است.

برای روشن شدن کامل موضوع، جدول مقایسه ای زیر ارائه می شود:

ردیف	نوع مهریه / وضعیت	سقف	ضمانت اجرای کیفری (حبس)	نحوه مطالبه (مدنی)	وضعیت فعلی (تا آبان ۱۴۰۴)
۱	مهریه توافقی در زمان عقد	نامحدود (هر مقدار توافق شود)	نامربوط (این سقف تعیین است، نه اجرا)	نامحدود	کاملاً قانونی و معتبر
۲	مهریه تا ۱۱۰ سکه (قانون فعلی)	۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی	بله، در صورت عدم اثبات اعسار	توقیف اموال، حقوق،…	لازم الاجرا (قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱)
۳	مهریه مازاد بر ۱۱۰ سکه (قانون فعلی)	مابقی مهریه (هر میزان)	خیر، فقط با اثبات ملائت (توانایی مالی) زوج	توقیف اموال، حقوق،… (با اثبات ملائت)	لازم الاجرا (قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱)
۴	طرح ۱۴ سکه (پیشنهادی)	۱۴ سکه تمام بهار آزادی (برای حبس)	بله، در صورت عدم اثبات اعسار (در صورت تصویب)	توقیف اموال، حقوق،… (کل مهریه)	در دست بررسی و تصویب نهایی در مجلس (هنوز قانون نیست)

روشن کردن این نکته که ۱۴ سکه به معنای حذف مابقی مهریه نیست، بلکه صرفا محدود کردن جنبه کیفری آن است، امری حیاتی است. زن همچنان برای دریافت کل مهریه خود حق قانونی دارد و می تواند از طریق مدنی برای مطالبه آن اقدام کند.

روش های قانونی مطالبه و اجرای مهریه

مطالبه مهریه یک فرآیند حقوقی است که زن می تواند از دو مسیر اصلی، یعنی از طریق اداره ثبت اسناد رسمی و یا از طریق دادگاه خانواده، برای آن اقدام کند. انتخاب هر یک از این روش ها بستگی به شرایط پرونده و ترجیحات زوجه دارد.

مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد رسمی

این روش معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به ویژه اگر مرد اموالی داشته باشد که به راحتی قابل شناسایی و توقیف باشند.

مراحل و مدارک لازم:

1. مراجعه به دفترخانه: زن باید با در دست داشتن اصل سند ازدواج به دفترخانه محل عقد مراجعه کند و درخواست صدور اجرائیه ثبتی برای مهریه را ارائه دهد.
2. صدور اجرائیه: دفترخانه پس از بررسی و تایید، اجرائیه ای صادر کرده و آن را به اداره ثبت اسناد محل اقامت زوج ارسال می کند.
3. مراجعه به اداره ثبت: زوجه با در دست داشتن اجرائیه، به واحد اجرای مهریه در اداره ثبت مراجعه می کند.
4. معرفی اموال: زن می تواند هرگونه اموالی از مرد (مانند حساب بانکی، پلاک خودرو، پلاک ثبتی ملک، سهام و…) که شناسایی کرده است، به اداره ثبت معرفی کند تا نسبت به توقیف آن ها اقدام شود.
5. ابلاغ به زوج: اداره ثبت، اجراییه را به زوج ابلاغ می کند و به او ده روز فرصت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا اموال خود را برای پرداخت آن معرفی نماید.
6. توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت یا معرفی اموال کافی، اداره ثبت نسبت به توقیف اموال معرفی شده توسط زوجه یا شناسایی شده توسط اداره ثبت اقدام می کند.

مزایا:

• سرعت: فرآیند توقیف اموال معمولاً سریع تر از دادگاه است.
• هزینه کمتر: هزینه های اولیه و حق الاجرا در اداره ثبت کمتر از دادگاه است.
• عدم نیاز به وکیل: در مراحل اولیه، الزامی به داشتن وکیل نیست.

معایب:

• محدودیت: این روش تنها برای مهریه هایی که به صورت رسمی در سند ازدواج ثبت شده اند، کاربرد دارد.
• عدم امکان حبس: اداره ثبت نمی تواند حکم جلب یا حبس صادر کند. در صورت عدم یافتن اموال و عدم پرداخت، زن باید به دادگاه مراجعه کند.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

این روش جامع تر است و در مواردی که اموال زوج نامشخص یا محدود باشد، یا نیاز به اعمال ضمانت اجرای کیفری (حبس) باشد، کارایی بیشتری دارد.

مراحل کامل:

1. ارائه دادخواست: زن باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در این دادخواست، میزان مهریه، نوع آن (سکه، وجه نقد، مال و…) و خواسته زن (پرداخت مهریه) مشخص می شود.
2. رسیدگی دادگاه: دادخواست به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع داده می شود. دادگاه جلسات رسیدگی را تشکیل می دهد و اظهارات طرفین را می شنود. در این مرحله، زن می تواند درخواست تامین خواسته (توقیف اموال) را نیز مطرح کند تا مرد نتواند اموال خود را انتقال دهد.
3. صدور حکم: پس از بررسی شواهد و مدارک و دفاعیات طرفین، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند. این حکم می تواند به صورت یکجا، اقساطی (در صورت اثبات اعسار مرد) یا با توقیف اموال باشد.
4. اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، پرونده به واحد اجرای احکام دادگاه ارسال می شود. در این مرحله نیز زن می تواند اموال مرد را معرفی کند تا نسبت به توقیف و فروش آن ها برای پرداخت مهریه اقدام شود.

نقش وکیل مهریه در این فرآیند:
وکیل متخصص مهریه می تواند در تمام مراحل، از تنظیم دادخواست و درخواست تامین خواسته تا پیگیری پرونده در دادگاه و اجرای احکام، به زن کمک شایانی کند. وکیل با اشراف به قوانین و رویه های قضایی، می تواند روند کار را تسریع کرده و بهترین نتیجه را برای موکل خود به ارمغان آورد. امکان توقیف اموال منقول و غیرمنقول (به غیر از مستثنیات دین) از طریق دادگاه فراهم است.

حق ثبت مهریه: هزینه ها و معافیت ها

حق ثبت مهریه، هزینه ای است که هنگام ثبت رسمی ازدواج در دفترخانه ها دریافت می شود و همچنین در صورت مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد، به آن حق الاجرا گفته می شود.

تعرفه حق ثبت:
در گذشته، حق ثبت مهریه مبلغ مشخصی داشت که بر اساس درصدی از ارزش مهریه (مثلاً تا ۱۴ سکه از ۰.۲ درصد و مابقی تا ۱ درصد) محاسبه می شد. این تعرفه بر اساس ارزش روز سکه یا قیمت توافقی مهریه تعیین می گردد. البته در حال حاضر، پرداخت حق ثبت مهریه در زمان ثبت ازدواج، در بسیاری از موارد اجرایی نمی شود و تنها در صورت مطالبه از طریق ثبت، حق الاجرا دریافت می گردد.

آیا طرح ۱۴ سکه بر حق ثبت تاثیر می گذارد؟
در طرح های پیشنهادی مجلس برای مهریه (از جمله طرح ۱۴ سکه)، بحث معافیت مهریه های پایین تر از سقف خاص (مثلاً ۱۴ سکه) از پرداخت حق ثبت نیز مطرح شده است. این معافیت با هدف تشویق به تعیین مهریه های پایین تر و کاهش هزینه های اولیه ازدواج در نظر گرفته شده بود. اما همانطور که پیشتر اشاره شد، این طرح هنوز به قانون قطعی تبدیل نشده و لذا تغییرات مربوط به حق ثبت نیز هنوز قطعی نیستند.

راه حل های قانونی برای زوج: اعسار و تقسیط مهریه

در مقابل حق زن برای مطالبه مهریه، قانون برای مردانی که توانایی مالی لازم برای پرداخت مهریه را ندارند، راهکارهایی را پیش بینی کرده است. این راهکارها شامل اعسار از پرداخت مهریه و تقسیط آن است که با هدف جلوگیری از حبس مردان و در عین حال، حفظ حقوق مالی زن طراحی شده اند.

اعسار از پرداخت مهریه: اثبات ناتوانی مالی

«اعسار» در اصطلاح حقوقی به معنای ناتوانی فرد در پرداخت دیون و بدهی های خود است. در مورد مهریه، اگر مردی قادر به پرداخت یکجای مهریه نباشد، می تواند از دادگاه درخواست اعسار از پرداخت مهریه کند.

تعریف اعسار و تفاوت آن با ورشکستگی:
اعسار صرفاً به اشخاص حقیقی (افراد) اطلاق می شود و ناتوانی در پرداخت بدهی ها را نشان می دهد، در حالی که ورشکستگی مربوط به اشخاص حقوقی (شرکت ها) یا تجار است و مستلزم توقف کامل فعالیت های تجاری است. در اعسار مهریه، مرد باید ثابت کند که مال یا درآمد کافی برای پرداخت یکجای مهریه ندارد.

شرایط و مدارک لازم برای درخواست اعسار:
مردی که قصد درخواست اعسار دارد، باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست اعسار خود را ثبت کند. مدارک و شرایط مهم عبارتند از:

• لیست کامل اموال: مرد باید یک لیست کامل از تمامی اموال منقول و غیرمنقول خود (دارایی ها، بدهی ها، مطالبات، سهام، حساب های بانکی و…) تهیه و به دادگاه ارائه دهد.
• اثبات عدم تمکن مالی: مرد باید با ارائه فیش حقوقی، مدارک درآمدی، شهادت شهود (حداقل دو شاهد مطلع از وضعیت مالی مرد)، و هر مدرک دیگری که نشان دهنده عدم توانایی او برای پرداخت یکجای مهریه است، این ناتوانی را به دادگاه اثبات کند.
• فرایند رسیدگی: دادگاه با بررسی مدارک و شواهد، و همچنین استماع اظهارات شهود و تحقیقات لازم، در خصوص پذیرش یا رد درخواست اعسار تصمیم گیری می کند.

تقسیط مهریه: تعیین پیش قسط و اقساط

در صورتی که دادگاه درخواست اعسار مرد را بپذیرد، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. تقسیط به معنای پرداخت مهریه به صورت اقساطی در طول زمان است، نه یکجا.

نقش دادگاه در تعیین مبلغ پیش قسط و تعداد اقساط:
دادگاه با توجه به مجموعه ای از عوامل، از جمله:

• توانایی مالی مرد (درآمد، دارایی ها، شغل، هزینه های ضروری زندگی)
• میزان مهریه
• عرف جامعه

مبلغ پیش قسط و تعداد اقساط ماهیانه یا سالیانه را تعیین می کند. هدف از این کار، تعیین اقساطی است که مرد بتواند بدون تحمل مشقت شدید (عسر و حرج) آن را پرداخت کند و در عین حال، حق زن نیز پایمال نشود.

آیا امکان پرداخت از دم قسط وجود دارد؟
بله، در شرایط خاص و با نظر دادگاه، امکان پرداخت مهریه به صورت از دم قسط (یعنی بدون پیش قسط) نیز وجود دارد. این مورد زمانی اتفاق می افتد که مرد مطلقاً هیچ توان مالی برای پرداخت پیش قسط نداشته باشد و حتی پرداخت مبلغ اندک به عنوان پیش قسط نیز برای او مشقت بار باشد. تشخیص این موضوع کاملاً با قاضی است و بستگی به بررسی دقیق وضعیت مالی و معیشتی مرد دارد.

تعدیل اقساط مهریه: درخواست بازنگری

پس از صدور حکم تقسیط مهریه، ممکن است با گذشت زمان، شرایط مالی مرد تغییر کند. در چنین مواردی، قانون این امکان را فراهم کرده است که مرد یا حتی زن، درخواست تعدیل اقساط مهریه را از دادگاه مطالبه کند.

امکان درخواست افزایش یا کاهش اقساط:

• کاهش اقساط: اگر پس از صدور حکم تقسیط، وضعیت مالی مرد بدتر شود (مثلاً شغل خود را از دست بدهد، دچار بیماری شود، یا هزینه های زندگی او به دلیل تولد فرزند افزایش یابد)، می تواند با ارائه مدارک و شواهد، از دادگاه درخواست کند که مبلغ اقساط کاهش یابد.
• افزایش اقساط: متقابلاً، اگر وضعیت مالی مرد بهتر شود (مثلاً درآمد او افزایش یابد، ارثی به او برسد، یا شغل بهتری پیدا کند)، زن نیز می تواند با اثبات این تغییرات، از دادگاه درخواست کند که مبلغ اقساط افزایش یابد.

رسیدگی به درخواست تعدیل اقساط نیز مانند درخواست اعسار، مستلزم ارائه دادخواست و بررسی توسط دادگاه است. این امکان به منظور حفظ عدالت و انعطاف پذیری در مواجهه با تغییرات زندگی افراد در نظر گرفته شده است.

پاسخ به شایعات و ابهامات رایج درباره مهریه

در حوزه مهریه، به دلیل ماهیت پیچیده و تغییرات احتمالی قوانین، شایعات و ابهامات زیادی در بین مردم رواج پیدا می کند. این بخش به برخی از مهم ترین و پرتکرارترین آن ها پاسخ می دهد.

آیا مهریه ۵ سکه در قانون جدید (۱۴۰۴) اجرا می شود؟

خیر، این یک شایعه و باور غلط است. هیچ قانون رسمی یا طرحی در مجلس وجود ندارد که سقف مهریه را به ۵ سکه کاهش داده باشد یا آن را به عنوان یک معیار اجباری تعیین کند. این شایعه ممکن است ناشی از بحث هایی باشد که در گذشته برای مهریه های بسیار پایین مطرح شده بود، اما هرگز به تصویب نهایی نرسیده است.

در قانون حمایت خانواده فعلی، سقف ضمانت اجرای کیفری (حبس) ۱۱۰ سکه است و در طرح پیشنهادی نیز بحث کاهش آن به ۱۴ سکه مطرح است، نه ۵ سکه. بنابراین، مهریه کماکان می تواند هر مقداری باشد که زوجین توافق کنند.

آیا بخشیدن مهریه قابل بازگشت است؟

پاسخ به این سوال بستگی به نحوه بخشش مهریه دارد. در حقوق ایران، انواع مختلفی از بخشیدن مهریه وجود دارد که هر یک آثار حقوقی متفاوتی دارند:

• ابراء مهریه: اگر زن مهریه خود را ابراء کند، به این معنی است که او به طور قطعی و غیرقابل برگشت، حق خود را از ذمه مرد ساقط کرده است. ابراء یک عمل حقوقی غیرقابل رجوع است و پس از آن، زن دیگر نمی تواند مهریه خود را مطالبه کند.
• هبه مهریه: اگر زن مهریه خود را هبه (ببخشد) به مرد، این بخشش (هبه) از نوع هبه به اقارب (نزدیکان) محسوب می شود. در خصوص امکان رجوع از هبه مهریه نظرات مختلفی وجود دارد. برخی حقوقدانان معتقدند که هبه به اقارب غیرقابل رجوع است، در حالی که برخی دیگر در شرایط خاصی امکان رجوع را قائلند. این موضوع نیاز به بررسی دقیق تر پرونده دارد.
• بذل مهریه: بذل مهریه معمولاً در چارچوب طلاق خلع یا مبارات اتفاق می افتد. در این نوع طلاق، زن با بخشیدن مهریه خود به مرد، از او می خواهد که وی را طلاق دهد. اگر زن در دوران عده از بذل مهریه پشیمان شود، می تواند به آن رجوع کند و طلاق از نوع رجعی خواهد شد و مرد حق بازگشت به زن را خواهد داشت.

نتیجه اینکه بخشیدن مهریه همیشه قابل بازگشت نیست و بستگی به نوع و شرایط آن دارد.

حق حبس دختر باکره و تاثیر مهریه بر آن

«حق حبس» در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی پیش بینی شده است. بر اساس این ماده، زن می تواند تا زمانی که مهریه او به طور کامل پرداخت نشده باشد، از انجام وظایف زناشویی خودداری کند، مشروط بر اینکه:

1. عقد دائم باشد.
2. زن باکره باشد و نزدیکی صورت نگرفته باشد.
3. مهریه او عندالمطالبه باشد (یعنی پرداخت آن مشروط به زمان یا شرط خاصی نباشد).

در صورت وجود این شرایط، زن می تواند از حق حبس خود استفاده کند و تا زمانی که مهریه اش را دریافت نکرده است، مرد مکلف به پرداخت نفقه او است. این حق حبس، با پرداخت کامل مهریه یا حتی با پرداخت اولین قسط یا بخشی از مهریه (اگر با توافق طرفین یا حکم دادگاه پیش قسط تعیین شده باشد) ساقط می شود.

آیا در قانون جدید، مهریه به زن شاغل تعلق نمی گیرد؟

این باور نیز کاملاً غلط و بی اساس است. شاغل بودن زن هیچ تاثیری بر حق او برای دریافت مهریه ندارد. مهریه یک حق مالی است که به محض وقوع عقد، بر ذمه مرد قرار می گیرد و مستقل از وضعیت شغلی، درآمدی یا هر عامل دیگری است. این حق با شاغل بودن زن نه ساقط می شود و نه کاهش می یابد.

نتیجه گیری

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی و شرعی زن در نظام حقوقی ایران، همواره کانون توجه و موضوع بحث های فراوان بوده است. در این مقاله به وضوح تشریح شد که قانون مدنی ایران هیچ سقف و محدودیتی برای تعیین مقدار مهریه در زمان عقد نکاح تعیین نکرده است و زوجین می توانند با توافق یکدیگر، هر میزان را به عنوان مهریه قرار دهند. اما تمایز حیاتی میان سقف تعیین مهریه و سقف های اجرایی آن وجود دارد.

بر این اساس، قانون ۱۱۰ سکه به عنوان سقف ضمانت اجرای کیفری (حبس) شناخته می شود؛ به این معنا که مرد برای عدم پرداخت مهریه تا این میزان، در صورت عدم اثبات اعسار، ممکن است زندانی شود. در مقابل، طرح ۱۴ سکه نیز به عنوان یک پیشنهاد در مجلس در دست بررسی است که در صورت تصویب نهایی، سقف حبس مهریه را به ۱۴ سکه کاهش خواهد داد، نه اینکه کل مهریه را به این میزان محدود کند. تاکید شد که در هر دو حالت، اصل مهریه زن پابرجا و برای مبالغ مازاد، قابل مطالبه از طریق مدنی و با اثبات ملائت (توانایی مالی) مرد است.

روش های قانونی مطالبه مهریه، از طریق اداره ثبت اسناد رسمی و یا دادگاه خانواده، به تفصیل بررسی شد و راهکارهای قانونی برای زوج (مانند اعسار و تقسیط مهریه) نیز تبیین گردید. در نهایت، به برخی از شایعات و ابهامات رایج پیرامون مهریه، از جمله موضوع مهریه ۵ سکه، قابل بازگشت بودن بخشش مهریه و تاثیر شاغل بودن زن بر مهریه، پاسخ داده شد تا تصویری شفاف و دقیق از قوانین جاری ارائه شود.

آگاهی از این قوانین و تحولات، برای تمامی افراد جامعه، به ویژه زوجین در آستانه ازدواج یا درگیر مسائل حقوقی، امری ضروری است. توصیه می شود در موارد پیچیده یا حساس، حتماً با یک وکیل متخصص در امور خانواده مشورت شود تا از حقوق خود به درستی دفاع کرده و تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ نمایید.