عکس| خطر در کمین آرامگاه خشایارشا

این اظهارات حمید فدایی ـ عضو هیأت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی و مدیر پیشین پایگاه جهانی تخت جمشید ـ در دومین نشست از پنل‌های تخصصی کنفرانس بین‌المللی «تبادل تجربیات حفاظت و مرمت در ایران و روسیه» مطرح شد.

این نشست با مدیریت تاتیانا چرنیایوا ـ رییس انجمن مرمتگران روسیه ـ برگزار شد و در آن موضوعات «حفاظت و معرفی یادمان‌های معماری و باستان‌شناسی دوره «گلدن هورد»، «حفاظت و باززنده‌سازی میراث تاریخی و معماری مجموعه برج‌های جمهوری چچن فدراسیون روسیه» و «پژوهش، مستندنگاری و حفاظت از میراث سنگی در پارسه (آرامگاه خشایارشا در نقش رستم)» بررسی شد.

عضو هیأت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی در این نشست، از پژوهش، مستندنگاری و حفاظت از میراث سنگی در پارسه (آرامگاه خشایارشا در نقش رستم) گزارشی داد و گفت: سرزمین گسترده پارس، جلگه مرودشت همواره مورد توجه شاهان و جلوه‌گاه هنر دیرین صخره‌نگاری ساسانی و هخامنشی بوده و یکی از غنی‌ترین و ارزشمندترین مجموعه‌های آثار صخره‌ای ایران از سه دوره عیلامی، هخامنشی و ساسانی در محوطه نقش رستم گرد آمده است.

فدایی با بیان اینکه امروزه کیفیت بهترِ حفظ و نگهداری از این آثار، به مطالعه و شناخت ارزش‌های تاریخی، فرهنگی و نکات فنی آن‌ها وابسته است و پرداختن به ویژگی‌ها و ارزش‌های فنی و تاریخی ـ فرهنگی میراث صخره‌ای از جمله مواردی به شمار می‌رود که در فرآیند حفاظت باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: متاسفانه میراث صخره‌ای «نقش رستم» در محیط طبیعی باز خود در طول سده‌ها دچار فرسایش شده و بخشی از مطالعات انجام‌شده در این محوطه و از جمله مطالعات آزمایشگاهی و بررسی‌های ژئوفیزیک به منظور شناخت روند تخریب بستر آهکی محوطه، نشان‌دهنده ابعاد کیفی و کمی فرسایش وارده به این میراث سنگی است.

عضو هیأت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی ـ فرهنگی با ارائه پیشینه‌ای از حفاظت و مرمت آثار سنگی در منطقه تخت جمشید و نقش رستم در طول چند دهه گذشته، مطالعات و اقدامات برای حفاظت بهینه محوطه را مورد بررسی قرار داد و اظهار کرد: نتایج آخرین اقدامات حفاظتی انجام‌شده روی آرامگاه خشایارشا در نقش رستم، که در طول چند سال گذشته و در قالب پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به انجام رسیده است، واکاوی می‌شود. مطالعات انجام‌شده در این محوطه از سال ۱۳۹۶ تا کنون توسط گروهی متشکل از متخصصان حفاظت و مرمت، متخصص شیمی، باستان‌شناس، کتیبه‌شناس، مستندنگار و نقشه‌بردار، متخصص عمران، زمین‌شناس و متخصص بیولوژی در محوطه نقش رستم انجام شده است.

فدایی در ادامه با ارائه روش و نتایج حاصل از مستندنگاری محوطه، نتایج مطالعات آزمایشگاهی و ارائه و انجام الگویی از آسیب‌نگاری روی آسیب‌های وارده به آرامگاه خشایارشا، گفت: نتایج مطرح‌شده تاکنون برای اقدامات درمانی این میراث به عنوان یکی از مهمترین آثار صخره‌ای کشور راهشگا بوده است.

گزارش مدیر پیشین پایگاه جهانی تخت جمشید از فرسایش و آسیب‌هایی که به آرامگاه خشایارشا و نقش رستم واردشده، درحالی ارائه شده است که به تازگی برخی رسانه‌ها تصاویری از شکاف‌ها و آسیب‌های ناشی از نشست و فرونشست زمین در این بنا و محوطه تاریخی منتشر کرده‌اند و با استناد به مطالعات تخصصی دانشگاه شیراز در سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ توسط دانشگاه شیراز تایید شده که تمام دشت مرودشت درگیر فرونشست شده و شکاف‌های «بسیار عظیمی» در سطح زمین دشت مرودشت به پهنای نیم‌متر تا ۷۰ سانتی‌متر ایجاد شده است. «حفر چاه‌های غیرمجاز و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی» اصلی‌ترین عامل تشدید فرونشست زمین عنوان شده است.

نقش رستم، در نزدیکی مرودشت در استان فارس واقع شده که آرامگاه تعدادی از شاهان هخامنشی احتمالا داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم در آن قرار گرفته است. آرامگاه خشایارشا از جمله مکان‌هایی است که به علت شدت فرسودگی، سال‌هاست درحال مرمت است.

شکاف زمین در نقش رستم

در ادامه کنفرانس بین‌المللی «تبادل تجربیات حفاظت و مرمت در ایران و روسیه»، سوتلانا پرسووا ـ مدیر مرکز تحقیقات معماری و مرمت، دانشیار گروه مرمت، بازسازی میراث معماری و مبانی معماری دانشگاه دولتی معماری و مهندسی کازان روسیه ـ نیز در تشریح موضوع حفاظت و معرفی یادمان‌های معماری و باستان‌شناسی دوره گلدن هورد، گفت: معماری شهر‌های گلدن هورد که در مدت زمان کوتاهی پدید آمد و با فروپاشی دولت به همان سرعت از بین رفت، منعکس‌کننده فرآیند‌های فرهنگی جهانی است.

او ادامه داد: یک بنای تاریخی منحصر به فرد، که شامل سازه‌های معماری حفظ شده این دوران است، مجموعه تاریخی و باستان‌شناسی بولگار است که در فهرست میراث فرهنگی و طبیعی جهانی یونسکو قرار داده شده است.

پرسووا گفت: این سایت شاهدی استثنایی بر قدرت و کیفیت تمدن بولگار است که در قرن ۱۰ تا ۱۵ میلادی بر منطقه رودخانه ولگا تسلط داشت و این گزارش به معرفی ویژگی‌های بنا‌های دوره گلدن هورد در قرن ۱۳ تا ۱۴ میلادی در قلمرو شهرک بولگار، روش‌های حفاظت از آن‌ها و رویکرد‌های ارائه پرداخته است.

تامیرلان سولتاگیرف ـ مرمتگر ارشد بنا در روسیه ـ درباره حفاظت و باززنده‌سازی میراث تاریخی و معماری مجموعه برج‌های جمهوری چچن فدراسیون روسیه، بررسی انواع سازه‌ها در مجموعه برج‌های جمهوری چچن، بررسی تکنولوژی و فرآیند ساخت برج‌ها و مجموعه‌های برج در دوران باستان، بررسی فن‌آوری و روند اقدامات مرمتی در محوطه‌های میراث فرهنگی و بررسی محوطه‌های میراث‌فرهنگی، مجموعه برج‌هایی که کار‌های تحقیقاتی و طراحی در آن‌ها برای آینده نزدیک برنامه‌ریزی شده است و همچنین انجام یکسری اقدامات اضطراری، سخن گفت.